Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2011, Page 62

6o
Ragnar Ingi Aðalsteinsson og Sigurður Konráðsson
Greinarhöfundum er ljóst að þegar bornir eru saman textar úr bundnu
máli annars vegar og lausamálstextar hins vegar ber að hafa í huga að sá
samanburður hefur vissulega ýmsa annmarka. Margir ólíkir þættir geta
haft áhrif á það hvernig orð varðveitast. Hugsanlega geta einhverjir þættir
ýtt undir það að orð haldist í bundnu máli en hverfi úr lausamálstextum —
og öfugt. Rannsókn á slíkum þáttum liggur ekki fýrir hér. Önnur leið til
að skoða tíðni orða er að fara yfir orðabækur sem geyma orðasöfn frá
ýmsum tímum og telja þar saman orð sem hefjast á ákveðnum hljóðum eða
hljóðaklösum. I bókinni Tólfalda tryggð (Ragnar Ingi Aðalsteinsson 2010)
segir frá því að talin voru saman orð sem hefjast á sl-, sm- og sn-, annars
vegar í Ordbok over detgamle norske sprog (Fritzner 1954) og hins vegar í
Islenzkri orðabók handa skólum og almenningi (1980). Þar kemur fram að
samkvæmt þeirri talningu virðist hlutur orða sem hefjast á sm- vera held-
ur rýrari í nýmálsorðabókinni heldur en fornmálsorðabókinni. Samt var
hlutur sm- í í-stuðluninni mun meiri á 18. öld en var áður en í-stuðlun
lagðist af á 14. öld (Ragnar Ingi Aðalsteinsson 2010:156—7). Að þessu var
vikið hér framar þegar rætt var um hlut sm- í í-stuðluninni. Þetta er það sem
hefur meðal annars ýtt undir þá skoðun að sm- hafi verið gnýstuðull fyrir
1400 (þ.e. að klasinn hafi aðeins stuðlað við sjálfan sig). S-stuðlun með sm-
var afar fátíð fyrir 1400 en virðist mun algengari á 18. og 19. öld þegar s-
stuðlun er tekin upp aftur, þá að því er virðist á breyttum forsendum.
Annan fyrirvara verður einnig að setja fram áður en lengra er haldið.
Þegar skoðuð er stuðlun og bornir saman stuðlaðir textar frá ýmsum
tímum þarf að hafa það í huga að ef gengið er út frá því að yfirleitt stuðli
skáld og hagyrðingar eftir því sem (brag-)eyrað segir þeim að sé rétt (það
er kallað „heyrð stuðlun", sjá Ragnar Inga Aðalsteinsson 2010:61 o.áfr.) er
ekkert ólíklegt að brageyru einstaklinga á tilteknum tíma séu að einhverju
leyti frábrugðin hvert öðru, þ.e. að það komi fram nokkurs konar
„mállýskumunur" í stuðluninni. Vitað er að þetta kemur fram í tengslum
við stuðlun á hv-orðum, en það er líka alveg hugsanlegt að sníkjuhljóðið sé
t.d. eitthvað misjafnlega fýrirferðarmikið í málkennd ólíkra einstaklinga,
þannig að sumir skynji það sem „fullgilt málhljóð" (mætti tákna sem [stl])
en aðrir sem einhvers konar ófullkomið innskot eða sníkil (sem mætti þá
tákna sem [sll]).7 Þetta mætti auðvitað skoða hljóðfræðilega en ekki er
vitað til að það hafi verið gert. I sumum tilvikum eru öll dæmi frá heilli öld
frá sama skáldinu (það á auðvitað líka við um lausamálstextana en reiknað
er með að þar gildi önnur lögmál). Ekki eru líkur á að þetta skekki niður-
7 Höfundar þakka ritstjóra fyrir gagnlegar ábendingar um þetta atriði.