Íslenzk tunga - 01.01.1961, Blaðsíða 66

64
ÁSGEIR BLÖNDAL MAGNÚSSON
og sú ein, að í hl stendur björk, en ekki börk. Hinsvegar stendur
börk bæði í R og h2 og viðar í h1-2, virðar í R. Kenningin kviðar
björk ‘kló, íótur’ getur að vísu staðizt út af fyrir sig, en hún er í mót-
sögn við yrkingaraðferðina ‘ofljóst’, sem beitt er í gátunni.
Ég hef nú drepið stuttlega á þær skýringar, sem fram hafa komið
á síðustu ljóðlínu gátunnar og ég hef haft veður af. Ég tel þær mjög
vafasamar í sjálfu sér, en hitt þó enn hæpnara, að þær eru miðaðar
við ráðninguna í klóm sér. Það textaatriði er aðeins varðveitt í
tveimur pappírshandritum frá 17. öld, enda þótt það kunni að vera
runnið frá Hauksbók, og það ríður í bága við samsvarandi textastað
(í hamra) í R, sem talið er, að geymi yfirleitt elztu og upphaflegustu
gerð sögunnar. Auk þess held ég, að erfitt verði að gera nokkra við-
hlítandi grein fyrir því, hvernig börkr viðar geti merkt klær. Ilitt
sýnist mér gerlegt að koma orðum gátunnar og ráðningunni heim og
saman, ef fylgt er texta R, og skal ég nú víkja að því. Og raunar þyk-
ir mér sem þetta megi gera á tvo vegu og verði niðurstaðan þó hin
sama.
í fyrsta lagi má líta svo á, að með orðinu viðr í gátunni sé ekki átt
við tré í skógi, heldur trjávið yfirleitt, og að börkr sé þar ekki bund-
ið við trjábörk eða næfra, en hafi almennari merkingu, tákni yzta
borðið eða hlífðarlag almennt, sbr. fornar kenningar eins og bœnar
riokkva barkrjóðr (‘hermaðr’), holbarkar rQ (‘vopn’), og í nútíma-
máli börkur á mjólk, vatni, graut, ljá o. fl. Börkr viðar í gátunni lyti
þá sérstaklega að hlífðarlagi því, sem menn bera á við til endingar
eða skrauts, eða málningunni, eins og það heitir nú. En litur sá eða
mak, sem notað var í þessu skyni að fornu, hét m. a. steinn eða hallr,
og talað var um að steina, þ. e. mála, skip, skildi, klæði o. fl. En
steinn og haUr merkja jafnframt hamarr.
í öðru lagi má vera, að börkr viðar í gátunni merki beinlínis trjá-
börk, og fælist þá ráðningin í þvi, að trjábörkur var notaður sem
herzlu- og litarefni, m. a. við skinnasútun, svo sem sjá má dæmi um
í fornnorskum heimildum.0 Er sá háttur efalítið af fornum toga, sbr.
að so. barka ‘súta, barklita’ er sameiginleg öllum norrænum málum
°Sjá H. Falk, Altnordische Kleitlerkunde (Kristiania 1919), 48.