Íslenzk tunga - 01.01.1961, Blaðsíða 135

RITFREGNIR
131
lioll. máll. derrie, derg, darch ‘brennisteinskennd mýrajörð (höfð til eldsneytis
við saltbrennslu), fast jarðlag undir forarleðju, sefhrönn á vatni’ verið sömu
œttar. I sæ. máll. (gotl.) koma fyrir orð eins og öter, autar ‘hald, töggur, gott
efni’, hötra, autre ‘þörungstegund (höfð til áburðar)’, ötra, autro ‘stórgerður
sandur, malurjarðvegur’, og minna þau á merkingarafbrigði fær. og holl. orð-
anna. Um skyldleikann er hinsvegar allt á huldu og samsetning orðstofnsins
óljós.
Ilöf. ætlar, að so. gsla sé orðin til úr *vpSsla og skyld vaða, en harðla ósenni-
legt er hljóðfræðilega, að vp breytist í p í slíkri stöðu. Ég tel, að psla
(< *jasulön) eigi skylt við nísl. asald ‘krapaelgur’, esja ‘for, bleyta’, lo. asal-
jært (um slæmt færi), sbr. ennfremur asi, ps, jöstur (m.) ‘ger’ og sæ. máll.
aslutt ‘rigningasamur’. D. máll. ase, asle, sæ. máll. asla, hjaltl. asel ‘erfiða,
baksa áfram’ gætu og verið af þessum toga. Eu orðsiftin er leidd af rótinni
*jes- í fhþ. jesan ‘gerja, ólga’.
Orð eins og yss ‘hávaði, þröng’, ysja ‘lausamjöll’, usl ‘hávaði, óreiða’, ysja
‘geisa’, nno. ysja ‘vella fram, mora’ o. s. frv. eru oftast talin í ætt við usli ‘eldur’,
lat. úrere ‘brenna’, en falla miklu betur við merkingarsvið ofangreindrar orð-
siftar. En hljóðfræðilega er sá skyldleiki nokkrum vandkvæðum bundinn, nema
um tiltiilulega ungt samræmishljóðskipti væri að ræða.
Ymislegt fleira í skýringum höf. og kenningum þykir mér orka tvímælis og
skal drepa á fáein atriði aí smærra taginu. Það er misskilningur höf., að nísl.
nœtingur ‘reytingur, reytingsafli’ eigi nokkuð skylt við físl. fuglsheitið nœtingr,
fær. náti. Það er einfaldlega leitt af nót ‘net’, sbr. nœta (f.) ‘drægja, dræsa’.
Físl. -rekinn í gullrekinn o. s. frv. á ekkert skylt við so. rekja, en er lh. þát. af
reka, sbr. fe. a golde wrecen, fsæ. vraka ‘infigere’. Þessu skylt er sverðsheitið
rekningr. Ekki er það rétt hjá höf., að nísl. rígur hafi ekki í í stofni eða nísl.
rukka merki ‘rykkja’. Rukka er tökuorð úr dönsku og merkir ‘innheimta’. Ég
tel, að H. Lindroth hafi fært fullgild rök að því, að ísl. sej (n.), sæ. máll. sav
o. s. frv. hafi haft upphaflegt a í stofni, sbr. ennfremur nísl. söj (f.) ‘fergin’, en
l>ar með er gamla skýringin fyrir borð og tilgáta höf. um skyldleika við seil og
sili út í bláinn. Þá þykir mér ótrúlegt, að so. siga (hundum) sé dregin af
skáldamúlsorðinu sig ‘orusta’, sk. sigr. Sennilegra er, að hún sé einskonar
hljóðyrði í ætt við e. sigh, me. sighe, fe. sican, sicettan, sbr. sæ. máll. sicka
‘siga hundum’. Eins sýnist ástæðulaust að telja so. slcella ‘smella’ og skella
‘höggva af’ sína af hvorum toga, þá fyrri í ætt við skjall og skjalla, hina skylda
fe. ásciellan, mlþ. schellen ‘kljúfa’, gr. skállein o. s. frv., enda getur þessi ætt-
færsla Holthausens ekki staðizt hljóðfræðilega; skella svarar ekki til fe. og
ndþ. orðanna, sem eru stuttstofna, < *skaljan. So. slaxa er að sjálfsögðu skyld
slagna og slá, en hvorki í ætt við lo. slakr né gotl. sláksa og hjaltl. sloks ‘teyga’.
Síðastnefndu orðin eru vitanlega dregin af so. sloka. Nísl. slokk ‘lægð’ er held-
nr ekki í neintim nánum tengslum við físl. slok ‘renna’, en svarar til nno. slokk