Vera - 01.10.1996, Blaðsíða 21

er ritskoð
W) .
réttlætameg?
í gegnum tíðina hefur verið talsverð umræða í hinum vest-
ræna heimi um það hvort réttlætanlegt sé að ritskoða
klám, og ef svo er, hvers konar klám eigi að ritskoða. Hug-
takið klám er afar loðið og því hefur gengið erfiðlega að
finna haldbæra skilgreiningu á því. Hér verður ekki reynt
að fara út á þá erfiðu braut, heldur verður sjónum aðal-
lega beint að því hvort eðlilegt sé að ritskoða og/eða
banna klám og hvaða rökum hægt er að beita gegn því, ef
nokkur eru.
í grófum dráttum er hægt að gera greinarmun á erótík, klámi og of-
beldisfullu klámi. Línan milli erótíkur og kláms annars vegar og kláms
og ofbeldisfulls kláms hins vegar er grá og óljós. Eru myndir af nöktum
konum erótík eða klám? Eru leiknar klámkvikmyndir þar sem konum er
nauðgað og þær svívirtar á annan hátt, klám eða ofbeldisfullt klám?
Þegar klám og ritskoðun kemur til umræðu hafa siðfræðingar eink-
um beint spjótum sínum að fjórum siðareglum: velsæmisreglunni, en
inntak hennar er á þá leið að það sé hugsanlega réttmætt að skerða
frelsi einstaklings þegar athöfn hans misbýður öðrum. Siðbótareglunni
sem gengur út frá því að hugsanlega sé réttmætt að skerða frelsi ein-
staklings þegar athöfn hans er ósiðleg. Forræðisreglunni sem segir að
það sé hugsanlega réttmætt að skerða frelsi einstaklings þegar athöfn
hans skaðar hann sjálfan. Að lokum er það skaðsemisreglan sem held-
ur því fram að það sé hugsanlega réttmætt að skerða frelsi einstak-
lings þegar athöfn hans veldur öðrum skaða. Skoðum þessar siða-
reglur nánar.
Velsæmisreglan vísar til einhvers sem misbýður fólki. Var-
hugavert er að byggja lög, sem skerða frelsi einstaklings, ein-
göngu á því, að fólki sé misboðið. Auðvelt er að finna dæmi sem
sýnir það. Mörgum misbýður að sjá samkynhneigt þar haldast í
hendur og kyssast á götum úti. Að banna slíkt væri hins vegar
gróf mismunun. Að banna vegna veisæmissjónarmiða er var-
hugavert út frá siðferðissjónarmiðum, því velsæmi þyggir ein-
göngu á hefðum, siðum og lögum og er breytilegt í tíma og rúmi.
Siðbótarreglan, kennd við hugtakið „harðstjórn meirihlutans”
er ekki síður varhugaverð því hún byggir á að „meirihlutinn” ákvarði
hvað sé rétt og hvað sé röng hegðun. Ef siðbótarreglan réttlætir laga-
setningu gegn klámi, þá réttlætti hún einnig lagasetningu gegn samkyn-
hneigðum og lituðu fólki ef svo bæri undir.
Forræðisreglan byggir á því að ríkið hafi vit fyrir aimúganum og
getur undir ákveðnum kringumstæðum átt rétt á sér og er í raun tals-
vert notuð af yfirvöldum vestrænna þjóða. Augljósasta dæmið er lög um
bílbeltanotkun. Það má hins vegar spyrja sig að því hvort forræðisregl-
an geti réttlætt lög gegn klámi? Því hefur verið haldið fram að þeir sem
skoða klámblöð og horfi á klámmyndir þrói með sér tilfinningaleg
vandamál, eigi í erfiðleikum með mannlegsamskipti oggeti ekki sýntást-
úö og umhyggju. Hér höfum við tvenns konar vandamál: 1 fyrsta lagi hið
klassíska dæmi um eggið og hænuna. Eiga þeir sem „njóta" kláms við
samskiptavandamál að stríöa vegna þess að þeir horfa á eða skoða klám
eða horfa þessir sömu aðilar á klám vegna þess að þeir eiga við sam-
skiptavandamál að stríða? í öðru lagi má velta því fyrir sér hvort það komi
stjórnvöldum á nokkurn hátt við, þó að einstaklingur ákveði að horfa á
hvað segir heimspekin?
klám og lifi þ.a.l. óhamingjusömu og ófullnægjandi lífi?
Skaðsemisreglan kemur úr smiðju heimspekingsins John Stuart
Mill (1806-1873) en í bók sinni Frelsinu heldur hann því fram að mann-
eskja hafi fullt frelsi til allra gerða, svo fremi sem hún skaði ekki aðra. Hug-
takið „að skaða ekki aðra” vísar bæði til einstaklings og samfélagsins í
heild sinni. Hér erum við komin í eitthvað bitastætt, því ef hægt er að sýna
fram á að klám skaði, þá er einnig hægt að sýna fram á réttlætingu þess
að banna og/eða ritskoða klám. Grípum nú afturtil greinarmunarins á eró-
tík, klámi og ofbeldisfullu klámi. Undir ofbeldisfullt klám flokkast t.d.
dýraklám, barnaklám og klámmyndir þar sem manneskjum (konum) er
nauðgaö og/eða að þær eru drepnar I raun. Ekki er erfitt að beita skað-
semisreglunni á slíkt klám því nauðgun, dráp og misnotkun á börnum og
dýrum skaðar augljóslega viðkomandi einstaklinga. Erfiðara er að beita
skaðsemisreglunni á „venjulegt” klám, því ekki er auðvelt að sýna fram á
að það skaði aðra. Ef banna ætti „venjulegt” klám, væri þá ekki á sömu
forsendum hægt að banna spennumyndir sem flestar innihalda þokkaleg-
an skammt af ofbeldi?
Hins vegar er áhugavert að skoða hið gráa svæði milli kláms og ofbeld-
isfulls kláms. Er réttiætanlegt að banna klám þar sem konur eru niður-
lægðar? Skaðar það samfélagið og þá sérstaklega konur þegar konum í
leiknum klámmyndum er nauðgað og þær eru beittar öðru ofbeldi og njóta
þess? Er hugsanlegt að slíkar klámmyndir kalli fram ranghugmyndir hjá
ákveðnum einstaklingum? Er réttlætanlegt að banna slíkar myndir ein-
göngu vegna þess að hugsanlegt er að svo sé?
Ritskoðun á klámi er vandmeðfarin og ætti því að fara var-
lega í sakirnar. Spurningunum hér að framan læt ég ykkur
um að svara.
Hildur Þórsdóttir, nemi í heimspeki
og kvennafræðum
kláy\K