Ritmennt - 01.01.2004, Qupperneq 60

JÓHANNA ÞRÁINSDÓTTIR
RITMENNT
v/‘
Þjóðminjasafn.
Magnús Stephensen.
og er ríkjaskipan lýst eins og hún var á 17. öld. Kóperníkus
(1473-1543) kemst þar ekki á blað. Þar er kenning Ptólemaiosar
(um 100 - um 160 e. Kr.) um að jörðin sé óhræranleg og mið-
punktur heimsins enn í fullu gildi. Ekki er borið við að bæta
neinu við eða leiðrétta.21 Þetta er afar sérkennilegt miðað við að
á tíma upplýsingar var mikið gefið út af svonefndum alfræðirit-
um, alþýðu til uppfræðslu. Þar var að finna mun nýrri og raun-
hæfari mynd af heiminum og úr nógu að velja. Það eina sem
mætti kannski telja riti Schultzes til tekna er að þar var vissulega
ekki verið að uppfræða alþýðuna umfram það sem stöðu hennar
hæfði. Olíklegt er að þeir sem stóðu að þýðingu þessarar bókar
hafi talið jafnróttækan höfund og Basedow eiga erindi við íslensk-
an almenning. Nytjaritin sem gefin voru út í Hrappsey til efling-
ar atvinnuvegum voru hins vegar af nýrri gerð.
Oddviti upplýsingarmanna
Árið 1795 tekur Magnús Stephensen (1762-1833), framkvæmda-
stjóri Landsuppfræðingarfélagsins, við Hrappseyjarprentsmiðju
og flytur hana til Leirárgarða. Öllum fræðimönnum ber saman
um að eftir það hafi hann að mestu ráðið bókaútgáfunni. Magn-
ús er talinn hafa verið mun róttækari í hugmyndum sínum um
skóla- og fræðslumál en aðrir samtíðarmenn og bera þær drjúgan
keim af mannvinastefnu Basedows.22 Magnús ræðst þó ekki í út-
gáfu á því verki sem fyrir lá í íslenskri þýðingu eftir frumkvöðul
mannvinastefnunnar, heldur lætur hann þýða og gefa út tvö verk
eftir fyrrum samstarfsmann hans, Joachim Heinrich Campe
(1746-1818). Campe starfaði við Mannvinaslcólann í Dessau
1776-77 og veitti honum um tíma forstöðu. Það reyndist þó
skammgóður vermir. Hann átti í stöðugu stríði við Basedow og
haustið 1777 hvarf hann frá skólanum, staðráðinn í að snúa þang-
að aldrci aftur. Skömmu síðar stofnaði hann eigin skóla eða upp-
eldisstofnun í Hammerdeich, rétt utan við Hamborg.
Ritin sem Magnús gaf út eftir Campe voru Stuttur sióalær-
dómur fyrir góðra manna börn og Sálarfræði. Stuttur siðalær-
dómur lcom út 1799 í þýðingu sr. Guðlaugs Sveinssonar
21 Jón Helgason. Hrappseyjarprentsmiöja, bls. 42-44.
22 Loftur Guttormsson: Fræðslumál, bls. 164.
56