Ritmennt - 01.01.2004, Síða 87

RITMENNT
ÁHRIF HUGMYNDAFRÆÐI GRUNDTVIGS Á ÍSLENDINGA
dæmis um beina lífverulíkingu,60 en það er þar sem Jón J. Aðils
fjaJJar um nafna sinn Arason. Nefnir hann, að einu sinni hafi
verið aimenn þjóðtrú, að einhvers staðar í Austurlöndum
„sprytti undrajurt, sem aðeins einu sinni á öld bæri blóm og
ávöxt", og segir, að lílct sé með þjóðirnar og þessa jurt. Aðeins á
löngum fresti framleiði lífsvökvinn í æðum þeirra blóm - undra-
blóm. Þau séu stórmenni þjóðarinnar. Eitt af þessum undra-
biómum íslenzku þjóðarinnar hafi Jón Arason verið.61 Þessi tii-
vísun tii þjóðar sem jurtar í þessu tiltekna þrönga samhengi, þar
sem beitt er myndmáli í umfjöllun um Jón Arason, þykir mér
eklci renna styrkum stoðum undir þá skoðun, að lífverukenning
hafi verið undirstöðuatriði í söguspeki Jóns J. Aðils.
Sigríður vitnar til þeirra orða Jónasar Jónssonar frá Hriflu í
inngangi að 2. útgáfu Gullaldai Islendinga eftir Jón J. Aðils frá
1948, að „á rnorgni 20. aldarinnar" hafi engan mátt „missa frá
störfum við að undirbúa endurreisn hins forna þjóðveldis, sem
skapað hafði hina fyrstu gullöld á íslandi".62 Ég tel, að í umfjöll-
un Sigríðar um hugmyndina um „endurreisn þjóðveldis" eða
„endurreisn gullaldar", sem liún kallar svo, sé minni áherzla en
skyldi lögð á tiltekna þætti í þjóðernishugmyndafræði Jóns.
í sambandi við notlcun hugtaka ber á það að líta, að „endurreisn
þjóðveldis" var hugtak, er lítt var beitt á þessum tíma, nema lielzt
í ræðum á hátíðarstundum, sem þurfa ekki að hafa mikið heimild-
argildi varðandi útbreiðslu ákveðinna skoðana. Það má vissulega
til sanns vegar færa, að endurreisn þjóðveldis geti kallazt hafa ver-
ið markmið íslendinga, en það var þá í þeim þrönga skilningi, að
allt frá upphafi baráttu landsmanna fyrir auknu sjálfsforræði undir
forystu Jóns Sigurðssonar var sldrskotað til stöðu Islands á þjóð-
veldistímanum og endurheimt sjálfsforræðis sett á oddinn sem
takmark. Þannig fólst ekki rnikil nýjung í því sjónarmiði, sem kom
fram lrjá Jóni, t.d. í lokakafla íslenzks þjóðernis,63 að sagan sýni, að
þjóðinni vegni vel, þegar liún nýtur sjálfræðis.
Jafnmildl og aðdáun Jóns og ýmissa samtíðarmanna á hinni ís-
lenzlcu fornöld var og hversu hástemmdar sem lýsingar þeirra á
60 Sigríður Matthíasdóttir. Hinn sanni íslendingur, bls. 48.
61 Jón J. Aðils. íslenzkt þjóðerni, bls. 146.
62 Jónas Jónsson frá Hriflu: Jón Jónsson Aðils, bls. xxi.
63 Jón J. Aðils. íslenzkt þjóðerni, bls. 249.
83