Vera - 01.04.2005, Blaðsíða 42

/ staðalímyndir
til að staóa konunnar innan sambands og
utan þess sé i mun minna samræmi heldur
en gerist meðal karla. Fórnfúsa eiginkonan
á heimilinu og yfirmaðurinn á vinnustaó
eru kannski hLutverk sem samræmast ilLa.
Ennfremur hefur hjónabandió reynst körL-
um til framdráttar í vinnu en hins vegar
virðist þaó vinna gegn konum. Önnur skýr-
ing gæti Legið í því að karLmönnum sé á
einhvern hátt ógnað af konum sem eiga
veLgengni að fagna, mörgum finnst sLíkar
konur hreinLega vera að ryðjast inn á þeirra
yfirráóasvæði. Staðan er þvi sú að á vissan
hátt virðast margar konur þurfa að velja á
milLi þessara óLiku hLutverka og bara það
er nóg tiL að halda sumum konum „í skefj-
um". Þetta er gott dæmi um hvernig stað-
aLimyndin hefur áhrif á athafnir fóLks sem
síðan viðhetdur staðaLímyndinni.
- Á vinnumarkaðinum
Hins vegar er því ekki að neita að þótt
konur séu orðnar virkar á vinnumarkaðinum
eru þær langan veg frá því aó standa jafn-
fætis karLmönnum á þeim vettvangi. Þær
eru enn í mikLum minnihluta þegar kemur
að stjórnunar- og ábyrgðarstöóum og störf
þeirra eru taLin mun verðminni en störf
karlmanna, sem sést best á gríðarLegum
launamuni milLi kynjanna. Launamunur er
bæði áberandi þegar borin eru saman sam-
svarandi störf konu og karls en hann er enn
meiri þegar borin eru saman hin svoköLLuðu
kvennastörf og karLastörf. Flver er skýring-
in á þessu? Sumir haLda því fram að konur
sæki ekki í ábyrgðarstöðurnar þvi þær hafi
engan áhuga á þeim. Aðrir staðhæfa að konur
hafi einfaLdLega ekki þá stjórnunarhæfileika
sem nauðsynlegir eru fyrir sLíkar stöður.
Staðreyndin er hins vegar sú að konur sækja
ekki síður en karLar í ábyrgðar- og yfirmanns-
stöðurnar. Þær eru bara mun siður ráðnar í
þessar stöður og er veróugt aó veLta fyrir sér
hvernig stendur á því.
Launamunurinn er eitt sterkasta
tækið til að viðhalda misrétti miLli kynj-
anna og til aó skiLja hann er mikiLvægt að
skoða þá féLagsLegu þætti sem gætu haft
áhrif á verðmætamat á störfum kynjanna.
Astæðan gæti að miklu leyti Legið i því
hverjir mótuðu samféLagið og byggðu það
upp. Eins og áður hefur komið fram voru
karlar rikjandi á vinnumarkaðinum þangað
til nýLega. SamféLag sem er mótaó af körl-
um er einnig mótað fyrir karLa og mótunin
hlýturað hafa áhrif á þróun verðmætamats.
Hugmyndakerfi kvenna er óLíkt hugmynda-
kerfi karla sem hafa verið í hinum ráðandi
hópi samfélagsins. Þessi óLiku hugmynd-
akerfi hafa mótast af óLíkum bakgrunni
'&órnfúsa eiginkonan
á heimilinu og
yfirmaðurinn á
\nnnustað eru kannski
hluWerk sem samrœmast
illa. Snnfremur hefur
hjónabandið reynst
körlum tilframdráttar
í pinnu en hins pegar
pirðist það pinna gegn
konum
kynjanna, þ.e óLíkum hLutverkum og þar af
Leiðandi ólíku verðmætamati og áhersLum.
Sú staðreynd að hugmyndakerfi kynjanna
eru svo óLik getur haft þau áhrif að tungu-
máL og aðferðir kynjanna þróast í óLíkar
áttir. Þetta getur orðið tiL þess að konur
eiga erfitt með aó komast áfram á vinnu-
markaðinum því þeirra aðferðir samræmast
iLLa þeim aðferðum sem hinn ráðandi hópur
samféLagsins, þ.e. karLar, hafa mótað.
Þetta getur einnig skýrt hvers vegna störf
kvenna eru metin minna en störf karLa.
Stundum er sagt í gamni, en þó nokkurri
aLvöru, aó konur sem komast í vaLdastöður
breytist í karLa og ef það er skoðað út frá
þessari hugmynd um karlmótaðan vinnu-
markað er þess konar taL kannski ekki svo
vitLaust. Það er staðreynd að sumar konur
sem komast Langt á vinnumarkaðinum kom-
ast þangað með þeim aðferðum sem karLar
hafa komið sér upp. Það má þó ekki gLeyma
þvi að það er ekki gefið að þessar aðferð-
ir séu endilega bestar og því er mikiLvægt
að þegar konur komast áfram sé það á for-
sendum kvenna og með aóferðum kvenna.
Á þann hátt geta aðferðirnar þróast og
auðvitaó er það nauðsynLegt, aðferðirnar
verða að henta konum ekki síður en körLum.
Eg heLd að LykiLLinn að jafnrétti á vinnu-
markaðinum Liggi í þessu. Þegar aðferðir
og tugumáL kvenna verður orðið jafn aL-
gengt og eðLiLegt og aðferðir og tungumáL
karLa á þessum vettvangi, þá fyrst standa
kynin jafnfætis í baráttunni um stöður og
vöLd. Hér er mikiLvægt að ég undirstriki og
Leggi mikLa áhersLu á að þegar ég taLa um
ólíka heima og óLikar aðferóir kynjanna er
ég ekki aó byggja á eðLisLægum mun held-
ur aLfarið á óLíkri reynsLu kynjanna. ÓLík
reynsLa getur átt rætur aó rekja í óLíkum
féLagsLegum hLutverkum og einnig þvi að
karLar eru úr ríkjandi hópi á meðan konur
koma úr þögLum.
Staðalímyndirnar viðhalda
gildum samfélagsins
Ljóst er af öLLu þessu að staðaLímyndirn-
ar eiga stóran þátt í að viðhaLda giLdum
samfélagsins, bæði góðum og sLæmum.
Staðalímyndir eru og verða aLLtaf hluti
menningar okkar því það er manneskjunni
náttúruLegt að fLokka umhverfió niður og
þar á meðaL annað fóLk. Auðvitaó er þetta
að mörgu Leyti góður eiginLeiki menning-
ar en hann getur Líka verið sLæmur. Góður
þvi svona viðhaLdast góð og giLd viðmið en
slæmur því hann hlýtur að hefta frelsi man-
neskjunnar tiL að velja.
Hins vegar er greiniLegt að mikiLL ávinn-
ingur gæti fengist af því að skoða staðaL-
imyndirnar með gagnrýnum augum, brjóta
þær upp og aðLaga að þeirri heimsmynd sem
við viljum lifa í. Hér að ofan hef ég fært rök
fyrir því að staóalimyndirnar byggjast aLls
ekki á eðLisLægum muni á miLli kynjanna
heLdur eru þær féLagsleg hugsmíð, en eðLi
þeirra samkvæmt hafa þær þau áhrif á okkur
að það erum við sjáLf sem viðhöLdum þeim.
StaðaLímyndir eru ekki sLæmar og engin Leið
fyrir okkur að eyða þeim en það er þó mikiL-
vægt, og í raun skyLda okkar, að Leiðrétta
staðaLimyndir sem vaLda kúgun ákveðinna
hópa innan samfélagsins. Með því móti
erum við að auka freLsi aLLra tiL að veLja sér
það Líf og umhverfi sem gerir hvern og einn
hamingjusaman. Það hLýtur að vera göfugt
markmið samféLags.
[ ' m . M t MM A ▼ . mm tflBKHIBi Höfundur greinarinnar, Harpa Katrín
mA. . § j -1 Gísladóttir, er að klára BA gráðu
w ' ** H 1 1 í sálfræði við HÍ. Greinin er unnin
1 1' JmU upp úr ritgerð í sálfræói kynjamunar
f / tí g- i y Míit v og segist Harpa hafa hugsað hana
ár 1 W‘ <£* ! 1' ^ vWv sem gagnrýni á eðlishyggjuskýringar
á kynjamuni.
42 / 2. tbl. / 2005 / vera