Akranes - 01.07.1958, Blaðsíða 27

JÓN GlSLASON, fræðimaður:
1 RÍYKilYITIMGAR |
Þættir úr borgfirzkri byggðasögu
I.
Sögustáður — Sögufrœgð.
Reykholt í Borgarfirði er einn þekkt-
asti sögustaður hér á landi. Frægð þess
i íslenzkri sögu ber hæst af sögufrægð
þeirra manna, sem þar hafa búið. Há-
tindur þess er tími sá, er Snorri Sturki-
son bjó þar.
Enginn íslenzkur sagnaritari, hvorki
fyrr né síðar hefur orðið eins frægur og
hann. Sagnaritun Snorra Sturlusonar er
einstæð, hvort heldur miðað er við ís-
lenzkar aðstæður eða evrópskar samtíðar
hans. Sagnaritun Snorra Sturlusonar er
alíslenzk að allri gerð og anda. Hún er
nátengd sunnlenzkum byggðum. Snorri
ólst upp, eins og kunnugt er, í Odda á
Rangárvöllum. 1 grennd við Odda var þró-
aðasta félagskerfi landsins. Það er í aust-
urhluta Ámessþings og vestast í Rangár-
þingi. Þetta félagskerfi tóku Oddaverjar
að nokkru til fyrirmyndar, þegar þeir
byggðu upp valdakerfi sitt i Rangárþingi.
Snorri Sturluson lærði fleira en sagna-
ritun og þjóðleg fræði í Odda á upp-
vaxtarárunum. Hann kynntist þar hér-
aðsstjóm Oddaverja. Héraðsstjóm þeirra
á 12. öld var langtum fremri annarra
höfðingja hér á þeim tíma. Hún sam-
einaði tvennt, hina upprunalegu héraðs-
stjóm Sunnlendinga, sem komin var á í
víðáttnmiklum hémðum, áður en alþingi
var stofnsett, og hina kirkjulegu héraðs-
stjóm, er varð til hér á landi eftir sam-
þykkt tíundarlaganna.
Þegar Snorri Sturluson hóf valdaferil
sinn í Borgarfirði í byrjun 13. aldar, ætlaði
hann sér vafalaust að koma þar á sams
konar skipun og Oddaverjar vom búnir að
koma á í Rangárþingi. Það er margt í
sögu samtíðar hans, er bendir til þessa,
og það er einnig hægt að styrkja þessa
skoðun með rökum, sem leiða má af
sögulegum staðreyndum síðari alda. Ég
mun síðar í þessum greinum vikja að
þessu. En kjami þessarar söguskoðunar
verður að bíða betri tíma.
Það dylst engum, sem les Sturlungu,
að Snorri Sturluson mótaði um sína daga
lífsskoðanir Borgfirðinga. Hann mótaði
einnig félagsmál þeirra með héraðsstjóm
sinni. Ég tel, að afleiðing þessa sé sú, að
starf þeirra og atvinnuhættir urðu um
langa framtíð líkari sunnlenzkum, en
þeir voru fyrir daga hans. Að þessu mun
ég einnig víkja síðar í sögurakningu þeirri,
sem ég tek hér fyrir.
Á valdatíma Snorra Sturlusonar í
Borgarfirði vom eflaust margir fræðimenn
á hans vegum i Reykholti. Hann þurfti
mjög á slíkum mönnum að halda, sök-
ARRANES
163