Freyr - 01.12.1948, Qupperneq 11

FRE YR
349
Ég býst við að ýmislegt af því, sem ég
segi þyki nokkuð öfgakennt. En mér finnst
nauðsynlegt að gera sér grein fyrir, hvort
sveitalíf á íslandi eigi að sálast eða vara.
Þeir, sem vilja halda því við, verða að
gera sér fölskvalausa grein fyrir, hvernig
hugsanlegt er að bjarga því. Nóg er komið
af léttúðarhjali frá þeim, sem fyrir löngu
hafa yfirgefið sveitirnar sjálfir, en telja
þó einhverjum öðrum skylt að halda þeim
við.
Ekki er heldur hægt að tala um menn-
ingu, nema koma inn á sjálfa lífsbarátt-
una í smáu og stóru.
Einstök héruð eru komin furðu langt í
því að hýsa jarðir sínar, rækta landið og
kynbæta bústofn sinn. Landbúnaðarráð-
herra mat matvælaframleiðslu bændanna
á 130 millj. miðað við verð erlendis á sömu
vörum. Á þessum vörum nærist þjóðin
fyrst og fremst. Sannarlega eru þær miklu,
miklu meira virði en svo að þær verði
metnar til fjár.
Yð hugsa til þess andlega og verklega
uppeldis, sem þeir njóta, sem elska gróður-
reiti sína og búpeninginn. Það er sá yndis-
arður, sem ekki verður metinn til fjár og
enginn atvinnugrein er að því leyti sam-
bærileg.
Þessar vörur landbúnaðarins eru dýr-
mætar og ágætar nú orðið. Hvað sem líð-
ur allri óvild frá vissum mönnum, sum-
um all merkum um flest annað en um-
mæli þeirra um vörur bændanna, þá má
fullyrða að vöruvöndunarkerfið sé orðið
ágætt. Mjólkurbúin, sláturhúsin og frysti-
húsin, annast vöruvöndunina út á við, en
bændur sjálfir heima fyrir með kynbótum
og bættri aðstöðu margvíslegri, síðan kem-
ur gæðamatið og verðið ákveðið þar eftir.
Er hér um atvinnumenningu að ræða, sem
er með því bezta í heiminum.
Enn er þó ótalið frægasta átakið, sem
bændur hafa gert og um leið merkasta
félagslega afrekið, sem til er í sögu ísl.
þjóðarinnar.
Fram á síðustu áratugi 19. aldar var
landið girt með dönskum selstöðuverzlun-
unum. Þáttur bændanna í því að gera
verzlunina alinnlenda er með svo sterk-
um myndarbrag, að allt bendir nú til, að
samvinnuverzlunin sé sú lang hagkvæm-
asta, sem menn fá notið. Aukin ræktun,
bættur húsakostur og vaxandi framleiðsla
eru vissulega stór spor í framfara átt, en
miklu áhrifaríkari eru þær geysilegu fram-
farir, sem orðið hafa fyrir atbeina bænd-
anna, í vöruvöndun og bættri verzlun.
Verkamenn, og fjöldi embættismanna,
hafa stutt samvinnuverzlunina með ágæt-
um.
Sagan sýnir glögglega, að það voru ým-
ist bændur eða verkamenn, sem vöktu
fyrstu hreyfinguna meðal þjóðanna og á
íslandi voru það bændur, sem stofnuðu
fyrsta samvinnufélagið í heiminum, rúm-
um mánuði fyrr en hinir heimsfrægu
Rochdale-vefarar. Þetta voru bændur í
Háls- og Ljósavatnshreppi í Suður-Þing-
eyjarsýslu.
1. gr. félagslaganna er svona:
„Alþýðuheill, siðsemi, ástsemi og varúð
sé mið og einkunn félagsmanna."
Um skyldur forstöðumanna segir svo:
1. Þeir vandi vörur sínar eins og aðrir
félagsmenn.
2. Þeir láni eftir kringumstæðum efna
sinna, þegar þarf, leigulaust, verzlunar-
skuldum hinna fátæku til lúkningar eða
beri veð lánsins að jöfnu við aðra þess
konar félagsmenn." (Heimild: ísl. kaupfél.
100 ára).
Auðsætt er, að hér er að finna hinn
sama hásiðlega hugsunarhátt, sem síðar