Dagblaðið Vísir - DV - 09.06.2006, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 9. JÚNÍ2006
Helgin DV

Ólafía Ragnarsdóttir Hefur átt við geðræna
sjúkdóma að stríða frá barnsaldri en hefur nú
náð undraverðum bata. Hún hefur ásamt
fleirum stofnað félagsskapinn Höndina sem
hefurþað að markmiði að hjálpa þeim sem
Ifða.
Ólafía Ragnarsdóttir var ekki nema fjórtán ára þegar hún reyndi
aö fremja sjálfsvíg. Eftir það var hún fastagestur í geðheilbrigðis-
kerfinu án þess að fá lausn sinna mála. Fyrir ári birti til hjá
Ólafíu þegar hún hóf meðferð hjá atferlisfræðingi og náði á
nokkrum mánuðum meiri árangri en hún hafði náð með
læknunum í áratugi. Nú hefur Ólafía ásamt fleirum stofn-
að sjálfshjálparsamtök sem heita Höndin.
að kemur í ljós þegar ég hitti
Ólafíu að um er að ræða
bernskuvinkonu sem ég var
meira að segja heimagangur hjá.
Ólafía bjó í sama stigagangi og ég í
Safamýrinni og hafði þá sérstöðu
meðal okkar krakkanna í blokkinni
að eiga tvær mæður. Ólafía var skiln-
aðarbam og bjó hjá móður sinni og
systur hennar. Móðirin vann úti en
systirin var heima og annaðist barn-
ið.
Ólafía var sérstaklega skemmti-
legur og harmónískur krakki og við
rifjum upp á kaffíhúsinu hvernig við
sömdum fjölmörg leikrit sem við
ætluðum alltaf að setja upp í garð-
inum bak við hús, byggðum alvöru
snjóhús á vetrum og horfðum sam-
an á Steinaldarmennina. Líka þeg-
ar Ólafía fótbrotnaði og var að mínu
mati heppnasta barn í heimi því
annað eins dekur hafði ég aldrei séð.
Ólafía fær ekki að vita fyrr en þarna
á kaffihúsinu að ég öfundaði hana
brjálæðislega af gifsinu og fór marg-
ar ferðir á skauta á Melavöllinn til að
freista þess að fótbrotna sjálf.
Mér finnst Ólafía ekkert hafa
breyst síðan leiðir okkar skildi á sjö-
unda áratugnum þegar ég fluttist
með foreldrum mínum til útlanda.
Hún er enn dökk yfirlitum og stráks-
leg með snaggaralegan svip og glimt
í augunum. í áratugi örlaði þó ekki
á glimti í augum Olafíu. Hún var
ekki nema unglingur þegar geðsjúk-
dómur náði tökum á henni og meira
að segja meðan við lékum okkur
áhyggjulausar í Háaleitishverfínu
var farið að bera á einkennunum. Ég
vissi bara ekkert um það.
Ekkert til sem hét
geðsjúkt barn
„Það var ekkert til í þá daga sem
hét geðsjúkt barn," segir ólafía.
„Þegar ég hugsa til baka veit ég samt
að þetta hófst mjög snemma því mér
leið alitaf illa í skólanum og átti erfitt
með svefn. Það var ekki nema þeg-
ar ég fór með móðursystur minni á
Gullfoss þar sem hún rak söluskála
á sumrin að mér leið vel. í skólanum
var ég alveg ómöguleg. Mér gekk
vel að læra en gafst upp fjórtán ára.
Þá reyndi ég í fyrsta og eina skipt-
ið á ævinni að taka mitt eigið fíf og
gleypti fullt af svefntöflum. Það var
ekkert annað en ákall á hjálp. Það
voru bara engin úrræði, engir skóla-
sálfræðingar eða félagsráðgjafar og
þetta var bara afgreitt sem tauga-
veiklun. Það var allt reynt til að fá
mig aftur í skólann en það gekk ekki.
Síðar kom í ljós að minn sjúkdómur
er áráttu- og þráhyggjusýki."
Læknar dældu lyfjum í
unglinginn
Olafía fékk frá upphafi kolranga
meðhöndlun en lagðist þó aldrei
inn á geðdeild, heldur gekk til geð-
lækna sem gáfu henni ógrynni af
lyfjum. „Þegar ég hugsa um það eftir
á var ástæðan fyrir því að ég lagðist
aldrei inn á geðdeild mínir eigin for-
dómar. Ég kom mér alltaf undan því
enda hafði ég mömmu til að hugsa
um mig en hún var mjög meðvirk í
öllum mínum veikindum. Um tví-
tugt var búið að dæla látlaust í mig
lyfjum frá fjórtán ára aldri og ég var
orðin lyfjasérfræðingur. í framhaldi
af því fór ég að misnota lyfin og var í
læknadópi í sjö ár, eða þangað til ég
fór í meðferð á Vífilsstöðum.
Meðan ég var í læknadópinu var
ég félagslega virk á köflum en datt
niður í djúpt þunglyndi þess á milli.
Mér leið auðvitað mjög illa og not-
aði lyfin til að deyfa mig. Eitt sum-
arið var þunglyndið svo slæmt að ég
lá algjörlega í rúminu, klæddi mig
ekki og gerði ekki nokkurn skapað-
an hlut. Mamma kunni engin ráð,
var bara meðvirk og snerist í kring-
um mig og gerði mér kleift að lifa líf-
inu svona."
Ólafíu finnst, þegar hún horfir til
baka, að læknar hafi sáralítið gert.
„Ég man að þeir sögðu mér að drífa
mig aftur í skóla eða vinnu, en jafn-
vel læknamir skildu ekki að ég var
of veik til að geta það. Mig langaði
í skóla en var bara alveg ófær um
það. Svo notaði ég auðvitað veik-
indin líka sem hækju. Ef það var
eitthvað sem ég vildi ekki gera eða
nennti ekki að gera gat ég alltaf af-
sakað mig með veikindunum. Ég
held að margir geðsjúklingar noti
veikindin sín stundum þannig."
Valdi nístandi einmanaleikann
Það var Ólafíu mikið áfall þeg-
ar móðursystir hennar lést en þá
var Ólafía 18 ára. „Þetta hafði að
vissu leyti verið flókinn uppvöxtur
og mér þótti í rauninni vænna um
Duddu móðursystur mína en mína
eigin móður. Mamma var aukaper-
sóna og ég hafði alltaf sektarkennd
yfir þessu. Þegar Dudda lést gerði
ég ekkert til að vinna úr sorginni, en
ég lærði þó að meta mömmu eftir
að Dudda dó."
Eftir að Ólafía fór í meðferð á
Vífilsstöðum átti hún nokkur góð
ár. „Þá byrjaði að rofa til og ég skildi
að ég væri orðin fullorðin mann-
eskja og yrði að taka ábyrgð á eigin
lífi. Ég hafði verið á sífelldum flótta
í læknadópinu. Það finnur hver sína
flóttaleið, hvort sem það er áfengi,
læknadóp eða eitthvað annað.
Þarna fór ég fíka að meta mömmu
að verðleikum, en fram að þessu
hafði hún bara verið mamman sem
átti allt að gera fýrir mig. Þarna fór
ég að skynja hana sem einstakl-
ing með eigin langanir og þrár. Ég
sá hvernig ég hafði komið fram við
hana og kastað allri ábyrgð á hana.
En svo fór að halla undan fæti
aftur og ég var trúlega komin með
milt þunglyndi sem ég upplifði þó
ekki þannig. öll mín hegðun var
þó dæmigerð fyrir þunglyndissjúk-
linga. Þetta var ekki þunglyndi sem
lamaði mig algjörlega og ég gat gert
það sem ég nauðsynlega þurfti, en
var mjög sinnulaus og hirðulaus
og hugsaði ekki um einfalda hluti
eins og að fara í bað og þrífa í kring-
um mig. Svo fór ég að einangra mig
og sleit öll vinatengsl. Það var ekki
þannig að vinimir gæfust upp á mér
heldur vildi ég frekar þola einmana-
leikann, sem var oft mjög nístandi,
en vera innan um fólk."
Fannst ég algjör aumingi
Ólafía og mamma hennar bjuggu
á þessu tímabili í húsnæði vesmr
í bæ sem Ólafía segir að hafi verið
háífgert greni. „Mamma vildi flytja
en ég stjórnaði og það varð ekkert
úr því lengi vel. Það endaði þó með
að við fluttum í ágætis húsnæði
þar sem bjó venjulegt fólk. Tveim-
ur árum seinna veiktist ég svo mjög
alvarlega. Þá var mamma orðin lé-
leg sjálf og ekki í neinu standi til að
hugsa um sjúkling en milli þess sem
hún „kóaði" með mér þurfti ég að
fara í hlutverk sterku konunnar og
annast hana.
Sfðustu árin sem hún lifði var
oft eins og hún væri barnið og ég
mamman. Sjálfsmatið mitt var bara
svo lélegt og sjálfsvirðingin engin að
mér fannst ég algjör aumingi. Samt
var fólk að segja við mig að enginn
væri aumingi sem gerði það sem
ég gerði, að hugsa um sjúka gamla
konu og heimili."
Undur gerast
Þegar móðir Ólafíu lést fyrir ári
var hún niðurbrotin og vonlaus.
Þá komst hún í samband við Eyj-
ólf Magnússon Scheving, kennara
og atferlisfræðing, og nú formann
Handarinnar, sem hún segir að hafi
skipt sköpum í lífi hennar.
„Það er það besta sem hefur
komið fyrir mig í lífinu," segir Ólafía
og brosir björtu brosi. „Þá fýrst fór
að birta til. Eyjólfur byggði upp hjá
mér sjálfstraust og sjálfsvirðingu
sem ég var alveg búin að týna. Hann
fékk mér ýmis verkefni og leiddi mig
smátt og smátt inn á þá braut að ég
væri einhvers virði og gæti gert allt
mögulegt. Hann gat gert fyrir mig á
einu ári það sem enginn geðlækn-
ir eða sálfræðingur hafði getað gert
í öll þessi ár."
Viljum ná til einmana og
félagslega einangraðra
Hugmyndin að Hendinni vakn-
aði svo í samtalsmeðferð Ólafíu hjá
Eyjólfi. Ólafía segir að hugmyndin
sé fyrst og fremst hugarfóstur Eyj-
ólfs en þau hafi verið sammála um
að þörfin fyrir svona félgasskap
væri brýn.
„Þrátt fyrir að margt hafi ver-
ið gert í geðheilbrigðisþjónustu á
þessum árum sem eru liðin frá því
ég veiktist er enn svo langt í land.
Við sáum að sárlega vantaði samtök
sem leituðust við að vera breiður
vettvangur fyrir þá sem líða annað
hvort andlega eða líkamlega. Hönd-
in er fyrst og fremst sjálfshjálpar-
samtök sem vilja styðja við baldð á
þeim sem til þeirra leita vegna veik-
inda eða ýmissa áfalla. Við viljum
aðstoða fólk sem er í þessari stöðu
og styðja það fyrstu skrefin út í lífið
á ný. Það er svo mikilvægt að auka
félagslega fæmi þessa fólks sem oft
er orðið mjög félagslega einangrað
og einmana og þann vítahring vilj-
um við rjúfa.
Það er fullt af fólki sem situr
eitt heima hjá sér og gruflar í eigin
vandamálum en veit ekkert hvert
það á að snúa sér og er jafnvel að
berjast við eigin fordóma. Það er til
þessa fólks sem við viljum ná."
Að hjálpa öðrum besta
lækningin
Ólafía ítrekar að Höndin sé þver-
pólitísk, þverfagleg og þvertrúar-
leg. „Þetta eru samtök sem hafa þá
sérstöðu að vera öllum opin, hvort
sem viðkomandi líður andlega eða
fíkamlega. Það er heldur ekkert skil-
yrði að vera líðandi til að gerast fé-
lagi og þess vegna er Höndin kjör-
inn vettvangur fyrir þá sem hafa
áhuga á tilfinningum og mannleg-
um samskiptum og ekki síst fyrir
þá sem eru tilbúnir að hjálpa öðr-
um. Hugmyndafræði Handarinnar
byggist einmitt á að einstaklingur
sem hefur losnað út úr eigin erfið-
leikum og vanmætti geti farið að
rétta öðrum hönd - hjálparhönd.
Það er oft besta lækningin, það hef
ég sannreynt sjálf."
Sjúklingar sendir fárveikir
heim
Kjörorð Handarinnar er „Á ég að
gæta bróður míns?" og Ólafía segir
að því svari samtökin að sjálfsögðu
játandi.
„Okkur finnst mikilvægt að fólk
sem leitar til okkar fái hjálp strax en
sé ekki sagt að koma eftir viku eða
hálfan mánuð eins og gerist svo oft
í geðbatteríinu. Ég hef sjálf reynslu
af þessu sem geðsjúklingur, að vera
send heim jaíhveik og ég kom. Til
að sinna þessu höfum við opnað
síma þar sem alltaf verður hægt að
ná til okkar. Ég svara í síma 568 9399
eða 866 6070 og þangað getur fólk
hringt hvenær sem er og við mun-
um reyna að vinna í málum þess."
í haust ætlar Höndin að hefja
átak með að koma á heimsóknar-
þjónustu fyrir eldri borgara og nota
sumarið til að safna sjálfboðaliðum
til að sinna þessu verkefni. Ólafía
hvemr alla sem áhuga hafa að hafa
samband við sig.
„Þess gætir um of í þjóðfélag-
inu að einstaklingar séu flokkaðir
niður og bundnir á klafa; alkóhól-
istinn, geðsjúklingurinn, búlimíu-/
anorexíusjúklingurinn og svo ffam-
vegis. Það gleymist að hóparnir
samanstanda af gerólíkum ein-
staklingum sem eiga rétt á að vera
dæmdir út frá eigin forsendum sem
persónur en ekki stimplaðir út ffá
hópeinkennum. Hver einstakling-
ur á rétt á mannsæmandi lífi og að
geta virkjað hæfileika sína og getu
í þá átt sem hugur hans stendur
til, óháð þjóðfélagsstétt eða fötl-
un. Fyrir þessu vill Höndin berjast,"
segir Ólafía.
Fordómar á geðdeildum
Ólafía segist því miður hafa
heyrt ófagrar sögur af viðskiptum
fólks við geðheilbrigðisþjónust-
una þar sem talað er niður til fólks
og því sýnd lítilsvirðing. „Það er að
sjálfsögðu með öllu ólíðandi ef það
er tilfellið að fordómarnir grasseri
inni á stofnununum. Þá spyr mað-
ur sjálfan sig hvort það sé nokkuð
skrýtið að fordómarnir séu mikl-
ir úti í þjóðfélaginu. Ég hef af því
reynslu þó ég hafi aldrei legið inni
á geðdeild að það sé talað niður til
mín innan kerfisins."
Ólafía er fíka ómyrk í máli þegar
Félagsþjónustuna í Reykjavfk ber á
góma og telur að þar þurfi að gera
miklar breytingar.
„Kerfið er allt of þunglamalegt
og biðin eftir þjónusm allt of löng.
Ég þurfti að hafa samband við Fé-
lagsþjónustuna í Reykjavík vegna
ákveðins máls og þurfti að bíða
í mánuð, bara eftir að fá viðtal. f
mínu tilfelli kom þetta ekki að sök
en það er fullt af fólki sem er ekki í
stakk búið að bíða heilan mánuð.
Þarna þarf að verða breyting á og er
ef til vill kjörið verkefni fyrir nýjan
borgarstjórnarmeirihluta að láta til
sína taka og bæta úr.“
Æskuminningar í lokin
Við Ólafía pöntum okkur meira
kaffi því við eigum enn ýmislegt
órætt frá því í Safamýrinni forð-
um. Eins og til dæmis af hverju
við nenntum aldrei að leika okkur
með dúkkur og fannst meira gam-
an í strákaleikjum. Okkur fannst
líka strákar komast upp með miklu
meira en stelpur og vorum senni-
lega orðnar femínistar níu ára án
þess að hafa nokkum tíma heyrt það
orð. Ólafía er enn jafn skemmtileg
og hrífandi og minningarnar koma
á færibandi. Ég er stolt af þessari
æskuvinkonu minni og yfir mig glöð
að hafa hitt hana aftur. Við ætium
að halda sambandinu og ég hlakka
til að fylgjast með henni vinna nýja
sigra og hjálpa öðrum til betra lífs.
edda@dv.is