Freyr - 15.04.2001, Qupperneq 22

skeiði í framleiðslunni. Auk þeirra
nauta, sem þegar eru nefnd, eru
Bassi 86021, Þegjandi 86031, Daði
87003 og Flekkur 87013, allir með
fleiri en 100 dætur sem ná yfir
5000 kg þröskuldinn.
I töflu 2 er birt yfirlit um þær kýr
sem mjólka 8000 kg af mjólk eða
meira árið 2000. Þær eru fleiri en
nokkru sinni eða 90 og hefur fjöldi
þeirra raunar meira en tvöfaldast
frá árinu 1998 þegar 40 kýr í land-
inu náðu þessum mörkum. í þess-
um hópi allra afurðahæstu kúnna
eru dætur Andvara 87014 einnig
flestar en hann á þar átta dætur, en
þar má sjá sex kýr undan Daða
87003 og fimm dætur Þistils
84013.
Mestum afurðum skilaði Skrauta
60 í Minni-Hattardal í Súðavíkur-
hreppi, sem mjólkaði 12267 kg
mjólkur. Þetta eru meiri afurðir en
dæmi eru um áður á heilu ári hjá kú
hér á landi. Efnamælingar eru ekki
til úr mjólk Skrautu á árinu þannig
að efnamagn reiknast út frá staðal-
tölum og eru þannig 491 kg af
mjólkurfitu og 417 kg af mjólkur-
próteini. Skrauta bætir þama met
Snúllu 61 á Efri-Brunná um 114 kg
af mjólk, en það met hafði staðið
óhaggað frá árinu 1994. Jafn mikl-
ar afurðir nást ekki innan ársins
nema við allra bestu skilyrði, þ.e.
að kýmar séu í fullri framleiðslu
allt árið. Skrauta er ung kýr og bar
sínum öðrum kálfi í árbyrjun 2000
og er í fullri framleiðslu allt árið,
hún fer í mjög háa framleiðslu eða
rúmlega 50 kg hæstu dagsnyt og
nær þannig þessum feikilega miklu
afurðum. Þessi afrekskýr er dóttir
Snarfara 93018, en móðir hennar,
Molda 45, var ákaflega mjólkurlag-
in kýr og ekki síður amman, Molda
30, sem vakti verulega athygli í
kúaskoðun fyrir um áratug.
Önnur í röð var Skræpa 252 í
Stóru-Hildisey í Austur-Landeyj-
um. Hér fer einnig ung kýr, dóttir
Daða 87003. Eins og Skrauta í
Minni-Hattardal ber Skræpa í janú-
ar og er að mjólka allt árið. Afurðir
hennar á árinu eru 11519 kg af
mjólk, 358 kg af mjólkurpróteini
og 464 kg mjólkurfitu.
Þrjár aðrar kýr ná 10 tonna mörk-
unum, eða fleiri en áður, þær eru
Nína 149 í Leirulækjarseli í Borg-
arbyggð, sem undanfarin ár hefur
verið í hópi afurðahæstu eða af-
urðahæsta kýr landsins, og mjólk-
aði árið 2000 10722 kg, en þessi
einstæði afreksgripur er dóttir And-
vara 87014 og hefur áður fengið ít-
arlega umfjöllun í hliðstæðum
greinum á fyrri árum. Alsæl 354 í
Nýjabæ í Bæjarsveit skilaði 10292
kg af mjólk, en þar fer fullorðin
dóttir Rauðs 82025 sem kom full-
orðin frá Bjargasteini í Stafholts-
tungum þegar mjólkurframleiðsla
var aflögð þar. Fimmta kýrin í 10
tonna hópnum er Frekja 208 í
Asólfsskála í Vestur-Eyjafjalla-
hreppi sem mjólkaði 10083 kg af
mjólk. Þessi kýr er ein af eldri
dætrum Hvanna 89022 úr hópi
dætra hans við afkvæmarannsókn.
Þegar kúm er raðað eftir magni af
mjólkurpróteini skipar Skrauta 60
efsta sætið með 417 kg (reiknað út
frá staðaltölu 3,40%), þá kemur
Sleikja 213 í Ásólfsskála með 388
kg, en það skýrist af því að hjá
henni eru mjög fáar efnamælingar á
árinu og því framreiknast hjá henni
mjög háar mælingar sem gefur fast
að 5% próteinhlutfall. Nína 149 er
með 377 kg, Skræpa 252 358 kg
og Alsæl 354 350 kg.
Þegar gamla viðmiðunin magn
mjólkurfitu er notuð þá kemur í
efsta sætið Stór 80 í Fremstuhúsum
í Skutulsfirði með 498 kg. Hjá
henni vantar efnamælingar á mjólk
en hún er framreiknuð á grunni
mjög hárra eldri mælinga, sem eru
rúm 5% í fituhlutfalli. Skrauta 60
reiknast með 491 kg (staðaltala
4%) og Skræpa 252 skilar 464 kg
af mjólkurfítu.
Líklega er raunhæfasta röðun
toppkúnna á grunni magns af verð-
efnum, þ.e. samanlagt magn af
mjólkurfitu og mjólkurpróteini. Þar
verður röðin þessi: Skrauta 60 með
908 kg, sem er Islandsmet, Skræpa
252 með 822 kg, Stór 80 með 805
kg, Sleikja 213 með 785 kg og
Steypa 223 á Syðri-Bægisá í
Öxnadal, sem kemur við sögu í
hópi kúa með hæst kynbótamat,
skilar 766 kg.
Nautsmæðraskráin
Enginn þáttur í framkvæmd
ræktunarstarfsins er eins háður
góðu samstarfi hins almenna bónda
og þeirra, sem vinna að fram-
kvæmd ræktunarstarfsins, eins og
val nautsmæðra.
Fyrsta þrepið í því vali er að
mynduð er skrá um þær kýr í land-
inu sem hafa kynbótamat 110 eða
hærra. Þetta er ytri ramminn að
þeim hóp kúa sem á að velja nauts-
mæður meðal. Síðan eru ýmsir
þættir sem valda því að ýmsar af
þessum kúm eru ekki áhugaverðar
eða koma ekki til greina. Um 10%
kúnna eru á búum sem dýralækna-
yfirvöld leyfa ekki að gripir séu
teknir frá. Örfáar kýr eru hymdar
og slíkar kýr eru aldrei notaðar sem
nautsmæður. Síðan verða kýmar að
sýna kosti í öðrum eiginleikum en
afurðasemi. Þar verður öðm fremur
að treysta á mat eiganda kýrinnar.
Það er yfirleitt reynslan að flestir
bændur bjóða ekki til sölu naut-
kálfa undan þessum kúm, nema
þeir séu undan kúm sem að þeirra
eigin mati uppfylla öll skilyrði til
að flokka megi kúna sem afbragðs-
grip. Þama verður einnig að byggja
á því að eigandi kýrinnar sjái til að
hún sé sædd með sæði úr einhverju
þeirra nauta sem á hverjum tíma
eru í notkun sem nautsfeður og ef
það fæðist í fyllingu tímans naut-
kálfur að þá sé látið vita um hann
til ráðunautar í nautgriparækt á
svæðinu.
Til viðbótar þessum kúm er
annar hópur sem ekki er síður
mikil þörf á að veita verðskuld-
aða athygli, en það eru úrvalsætt-
aðar óbornar kvígur eða þannig
ættaðar kýr á fyrsta mjólkurskeiði
sem þá hafa þegar fært sönnur,
með eigin afurðum, á að þeim er
ekki úr ætt skotið. Þetta eru í raun
verðmætustu gripir ræktunar-
22 - FR6VR 4-5/2001