Freyr - 15.04.2001, Blaðsíða 12

Landbúnaðarstefnan
á Nýja-Sjálandi
Nýsjálenskur landbúnaður hefur
þá sérstöðu í heiminum að hann
nýtur nánast engra styrkja né
verndar af nokkru tagi. Reiknað
PSE-gildi fyrir landbúnaðinn er um
2%, sem skýrist annars vegar af op-
inberum framlögum til rannsókna,
og hins vegar er bannað að flytja til
landsins ferska kjúklinga af heil-
brigðisástæðum, og er kjúklinga-
verð í Nýja-Sjálandi nokkru yfir
lægsta heimsmarkaðsverði.
Um 1950 voru Nýsjálendingar
taldir meðal ríkustu þjóða, en síðan
virðist hafa hallað undan fæti fyrir
þeim og á áttunda áratugnum og
fram á þann níunda er svo að skilja
að efnahagsþróunin hafi verið
óhagstæð og stjórn efnahagsmála
verið komin úr böndum. Verð-
bólga var mikil (fór í 15-16%),
halli á ríkissjóði og viðskiptajöfn-
uður óhagstæður. Ríkisafskipti
voru mikil og vaxandi; áhersla á
fulla atvinnu, hvers konar verndar-
tollar hækkuðu, ríkið jók þátttöku í
hvers kyns atvinnurekstri og á
þessum árum var stóraukinn stuðn-
ingur við landbúnaðinn, enda stefn-
an sú að styrkja efnahagslífið með
auknum útflutningi búvara. Verka-
lýðsfélög voru öflug með skyldu-
aðild og vinnudeilur tíðar.
Ákveðið var lágmarksverð á
kindakjöti, nautgripakjöti, ull og
mjólk (hafði lítið vægi í mjólkur-
framleiðslu) og síðan greiddar út-
flutningsbætur, ef markaðir stóðu
ekki undir verðákvörðun. Þá voru
teknir upp margháttaðir fram-
leiðsluhvetjandi styrkir, s.s. til
flutnings og dreifingar á áburði,
úðunar gegn illgresi landræktar og
framræslu. Á tímabili voru m.a.
veitt vaxtalítil eða- vaxtalaus lán til
bústofnsaukningar og voru þau
afskrifuð ef aukningin gekk ekki til
baka á tveimur árum. Auk þessa
Sigurgeir
Þorgeirsson,
framkvæmda-
stjóri
Bíl
kostaði ríkið allar rannsóknir og
þróun, ráðgjöf og eftirlit og einnig
var um að ræða skattaívilnanir.
Á mælikvarða OECD varð
stuðningshlutfallið hæst 1983, en
það ár var heildar PSE 34%. Lang-
mestir styrkir runnu til sauðfjár-
ræktar og mældist PSE-gildið fyrir
hana um 100% þetta ár.
Afleiðingar þessa hvað fjárbú-
skap varðaði, voru þær að fénu
fjölgaði á fáum árum úr 50 millj. í
70 millj. Framleiðslan jókst en
framleiðni minnkaði og sums
staðar bar á ofnýtingu lands. Of-
framleiðsla lækkaði verð á heims-
markaði og Bandarfkjamenn gripu
til refsitolla og hótuðu frekari að-
gerðum.
Á sama tíma hækkaði verð á að-
föngum til landbúnaðar, m.a. vegna
mikillar tollverndar iðnfyrirtækja
og innlendrar verðbólgu. Verka-
lýðsfélög höfðu tröllatök á slátur-
húsum, kjötvinnslum og flutninga-
starfsemi og kostnaður fór vaxandi
í þessum greinum.
Bændasamtökin settu árlega
saman tillögur um fjárveitingar til
landbúnaðarins, sem lagðar voru
fyrir ríkisstjórn og þing. Árið 1982
eða ‘83 var forystumönnum sam-
takanna orðið ljóst að við svo búið
mætti ekki standa. Þeir unnu og
fengu hagfræðinga til að vinna fyrir
sig áætlun um efnahagsúrbætur,
sem m.a. fólu í sér stórfelldan sam-
drátt í framlögum til landbúnaðar,
en jafnframt róttækar aðgerðir til
að ná niður ríkisútgjöldum, verð-
bólgu og vöxtum, m.a. með mikl-
um og almennum tollalækkunum.
Þá varhægri stjórn í landinu und-
ir forsæti Robert Muldoon, sem
tók þessu framtaki bændanna illa
en hóf engu að síður undirbúning
að lækkun framlaga.
Árið 1984 var kosið og verka-
mannastjórn tók við völdum undir
forystu David Lange. Fjármálaráð-
herra hans, Roger Douglas, dreif af
stað uppstokkun efnahagskerfísins.
Fyrstu aðgerðir fólust í að afnema
nánast alla styrki til landbúnaðar og
má segja að það hafi að mestu gerst
á árunum 1985-’88. Losað var um
hömlur í bankakerfinu, vextir gefn-
ir frjálsir, gengið látið fljóta, inn-
flutningstollar lækkaðir, aukin hlut-
deild óbeinna skatta, afnumin
launa- og verðlagsstýring og hafin
víðtæk einkavæðing ríkisfyrir-
tækja.
Hægri stjórn tók aftur við 1990
og lauk því sem verkamannastjórn-
in hafði veigrað sér við, að losa um
tök verkalýðsfélaganna, m.a. með
því að afnema skylduaðild.
Árin frá 1985 og fram yfir 1990
voru landbúnaðinum erfið. Tekjur
snarlækkuðu í fyrstu og verð á bú-
jörðum féll um helming. Vextir
ruku upp og fóru á tímabili yfir
20%. Á hinn bóginn lækkaði fljót-
lega ýmis kostnaður, ekki síst
vegna þess að gjöld á aðföng voru
stórlækkuð eða afnumin. Kostnað-
arvitund bænda júkst og neyðin
knúði þá til að skera niður útgjöld,
öll aðfanganotkun minnkaði. í
raun var það álit viðmælenda okkar
að þjónustuaðilar landbúnaðarins
hefðu fengið stærri skell á þessum
árum en bændur sjálfir. Talið er að
um 1% bænda hafi hraki.st frá bú-
Frh. á bls. 32
12 - pR€YR 4-5/2001