Freyr - 15.04.2001, Blaðsíða 49

Sogvandamál hjá
kvígum og kúm
Margir bændur glíma
við sogvandamál hjá
kvígum og kúm og
eru þessi vandamál
hvimleið. Sognar kvígur verða oft
mismjalta og hætta er á að þær beri
með júgurbólgu. Sama gildir um
fullorðnar kýr sem verða fyrir sogi,
auk þess sem sogið hefur áhrif á
nyt þeirra.
Ýmsar leiðir hafa verið famar til
að leysa sogvandamál en segja má
að þær eigi það sammerkt að virka
misjafnlega illa. Flest bendir til að
eina færa leiðin sé að beita fyrir-
byggjandi aðgerðum, þ.e. koma í
veg fyrir að þetta atferli þróist. En
hvað er til ráða?
I fyrsta lagi vitum við með vissu
að sogvandamál byrja hjá smákálf-
um og halda síðan áfram. Mun
sjaldgæfara er að fullorðnir gripir
taki upp á því að sjúga aðrar kýr.
Við þurfum því að beina athyglinni
að smákálfaeldi, sérstaklega tíma-
bilinu þegar kálfar eru vandir af
mjólk.
Síðustu ár hefur skilningur vís-
indamanna á soghvöt smákálfa auk-
ist mikið, sérstaldega fyrir tilstilli
alþjóðlegs rannsóknarhóps í Dan-
mörku og Kanada. Hluti þeirrar
vinnu hefur verið kynntur áður hér-
lendis, (sjá t.d. íjölrit RALA nr. 183).
Niðurstaða þessarar vinnu er að
soghvöt örvast fyrst og fremst af
bragði mjólkur, þótt einnig hafi
svengd, og það að sjá aðra kálfa
sjúga eða drekka mjólk, áhrif. Sog-
hvöt dvínar ekki þótt kálfar drekki
sig sadda af mjólk, heldur minnkar
hún smátt og smátt næstu 10-20
mínúturnar. Þennan tíma sjúga
kálfar meira eða minna allt sem
þeir ná í - bæði innréttingar og aðra
kálfa. Þess vegna er nauðsynlegt að
veita þeim aðgang að gervitúttu ef
þeir eru ekki fóðraðir með gervi-
spena. Aðeins þannig ná þeir að
Torfi
Jóhannesson,
rannsóknastjóri,
Landbúnaðar-
háskólanum
á Hvanneyri
uppfylla soghvöt sína án þess að
sjúga aðra kálfa.
Uppfylling sogþarfar er sem sé
nauðsynleg til að koma í veg fyrir
að sogvandamál þróist. En hún er
ekki nægjanleg, fleira kemur til.
Síðastliðið haust lauk svissneskur
doktorsnemi rannsókn á 130 kúa-
búum í Sviss. Sogvandamál voru
fyrir hendi hjá 303 af tæplega 3000
kvígum í könnuninni. í henni og
tengdum sértilraunum komu fram
tveir þættir til viðbótar sem tengja
mátti sogvandanum. Þetta voru
umhverfi kálfanna og fóðrun þegar
vanið er af mjólk.
Umhverfi
Þekkt er, sérstaklega í eldi svína,
að ýmiss konar atferlisvandamál
þróast þegar dýr eru haldin í stíum
sem bjóða ekki upp á neina örvun
úr umhverfi. Sama þekkist einnig í
hrossarækt, þar sem flest atferlis-
vandamál (húslestir) korna fyrir þar
sem hestar eru mikið innilokaðir í
einangruðum stíum. Nú er að koma
staðfesting á að hið sama er upp á
teningnum í kálfaeldi. Kálfar eru
frekar orkumikil dýr og ef þeir fá
ekki næga örvun úr umhverfi kem-
ur upp í þeim leiði og fikt, sem auð-
veldlega þróast yfir í sog á öðrum
kálfum. Þetta gerist fyrst og fremst
þar sem kálfastíur eru með rimla-
gólfi en ekki hálmi; þar sem kálf-
arnir hafa ekki möguleika á að
komast út, og þar sem stíur eru svo
þröngar að þeir geta varla hreyft
sig. Ef ekki er tekið tillit til þessara
atriða verða sogvandamál ekki
fyrirbyggð.
Fóðrun
Þriðja atriðið sem skiptir máli er
fóðrun kálfanna. Eins og áður var
minnst á hefur svengd kálfa áhrif á
soghvöt. Fyrmefnd svissnesk rann-
sókn benti til þess að kálfar, sem
lentu í neikvæðu orkujafnvægi eftir
að vera vandir af mjólk, voru mun
líklegri til að venja sig á sog en
kálfar sem voru aldir á nægu
orkuríku fóðri. Þannig virðist sem
kálfar þurfi frjálsan aðgang að
kjamfóðri ásamt nægu lystugu og
orkuríku gróffóðri.
Niðurstaða
Sogvandamál hjá kúm eiga rætur
að rekja til sogs hjá kvígum.
Sogvandamál hjá kvígum eiga
rætur að rekja til sogs hjá kálfum.
Erfitt er að uppræta sog milli
gripa þegar það hefur á annað borð
komist á.
Þrír þættir skipta inestu til að fyr-
irbyggja sog:
* að gefa kálfum mjólk með túttu,
eða veita þeim aðgang að gervi-
túttu strax eftir mjólkurgjöf
* að hýsa kálfa í rúmgóðum stíum,
helst með undirburði og gjaman
með möguleika á útivist þegar
veður leyfir
* að huga vel að fóðrun þegar
kálfar eru vandir af mjólk. Veita
frjálsan aðgang að kjarnfóðri og
lystugu, orkuríku heyi.
Stuðst var við:
Keil, N.M., 2000. Development of
intersucking in dairy heifers and cows.
Diss. ETH N. 13693. Swiss Federal
Institute of Technology, Zurich.
Jóhann Magnússon, 1996. Ungkálfa-
eldi. Húsvist, fóðrun, atferli, júgurheil-
brigði. Fjölrit RALA nr. 183. Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins.
FR6VR 4-5/2001 - 49