Freyr - 01.09.2001, Qupperneq 40

Gæðastýring í
sauðfjárrækt
Gæðastjómun, gæðakerfí,
gæðahandbók, gæða-
stýring, gæðaeftirlit,
gæðavottun og svo
framvegis. Þessi hugtök heyrast
oftar og oftar nefnd þegar einhvem
rekstur ber á góma. I hugum sumra
fela þessi hugtök í sér töfralausnir
sem leysa allan vanda þeirra sem
þau nota. Svo er þó auðvitað alls
ekki. En þessi hugtök eru hluti af
stjómunaraðferðum sem geta virk-
að sem öflugt hjálpartæki í rekstri.
Hugtakið gæðastjómun er yfir-
heiti sem í raun inniheldur öll hin.
Orðið gæðastjómun getur því verið
notað yfir ólík viðfangsefni og
spannar allt frá stefnumótun fyrir-
tækis til handþvottar starfsfólks svo
að dæmi sé tekið. Gæðastýring er
þrengra hugtak en gæðastjórnun og
nær einungis yfír framleiðsluhluta
fyrirtækis. Gæðastýring felur í sér
skjalfestar verklýsingar, auk skrán-
ingar á lykilupplýsingum varðandi
framleiðsluna.
Áhersla á vottuð gæðastýringar-
kerfi í matvælaiðnaði hefur aukist
mjög á síðustu árum í kjölfar meiri
fjarlægðar milli framleiðenda og
neytenda. Það sést ekki alltaf á
vömnni hvort hún er vistvæn fram-
leiðsla, þar sem virt er velferð dýra
og náttúru, eða afurð mengandi
verksmiðjubúskapar. Þeir sem
framleiða vöm á vistvænan hátt,
eins og íslenskir bændur gera að
mestu leyti, þurfa því að sanna
framleiðsluaðferðimar fyrir þeim
hluta neytenda sem lætur sig þær
einhverju varða. Og þeim neytend-
um virðist fara fjölgandi. Á innan-
landsmarkaði, þar sem fjarlægðin
er minni, er síður þörf fyrir slíka
sönnun enda bera flestir Islending-
ar verðskuldað traust til íslenskra
bænda.
Þegar gæðakerfi eru samin er
Sigurður Eiríksson,
verkefnisstjóri,
Landbúnaðar-
háskólanum
á Hvanneyri
grundvallaratriði að þau falli vel að
starfseminni sem þau ná yfir því að
þau eiga að vera hluti af eðlilegri
starfsemi fyrirtækisins en ekki
megintilgangur þess. Það er því
höfuðviðfangsefni að gera kerfið
skilvirkt þannig að það komi að
sem mestu gagni án þess að verða
skrifræðisbákn með sjálfstæða til-
vem.
Flest lönd sem við miðum okkur
við eru að taka upp einhvers konar
gæðastýringu í landbúnaði. Norð-
urlöndin eru komin þónokkuð
áleiðis og eru tilbúin með gæða-
kerfi fyrir flestar búgreinar. Það
má alveg reikna með því að allur
búskapur framtíðarinnar muni nota
gæðastýringarkerfi sem tekur til
alls framleiðsluferilsins, bæði nýt-
ingu aðfanga og nýtingu náttúrunn-
ar. Fyrirsjáanlegt er að aðlaga þarf
sameiginlega þætti gæðastýringar í
sauðfjárrækt sambærilegu kerfi
sem mun koma í nautgriparækt og
mjólkurframleiðslu þannig að kom-
ið sé í veg fyrir tvíverknað og
þannig að slík gæðastýring virki
sem best fyrir blandaðan búrekstur.
Gæðakerfið, sem sauðfjárfram-
leiðendur em að taka í notkun, er
staðlað kerfi þannig að allir eru að
nota sama kerfíð. Helstu gallar
slíks fyrirkomulags eru þeir að
kerfíð er ekki klæðskerasaumað að
mismunandi verklagi og aðstæðum
framleiðenda. Kostimir eru aftur á
móti þeir að allir eru að vinna með
sama kerfi sem gerir kerfíð ódýrara
í uppbyggingu, viðhaldi og eftirliti,
auk þess sem það margfaldar úr-
vinnslumöguleika á þeim gögnum
sem safnað er. I því sambandi má
nefna að gert er ráð fyrir því að all-
ar skráningar í kerfið verði inn-
byggðar í nýjum útgáfum af forrit-
unum Fjárvís og NPK og er þá
gæðakerfið nær fullkomlega raf-
rænt fyrir þá sem það kjósa.
Síðast en ekki síst þá fylgir stöðl-
uninni sá kostur að hægt er að votta
alla þátttakendur í kerfinu með því
að gera nákvæma skoðun á litlu úr-
taki sem tekið er tilviljunarkennt úr
hópnum.
Uppbygging gæðahandbókar
sauðfjárbænda
Ég ætla að lýsa hér stuttlega
hvernig gæðahandbók sauðfjár-
bænda er byggð upp og vil benda
áhugasömum á að handbókin er
vistuð á heimasíðu bænda-
samtakanna, www.bondi.is, og þar
er hægt að skoða hana og prenta út,
jafnt eyðublöð sem upplýsingar.
Gæðastýring í sauðfjárrækt
byggir á skjalfestingu á þeim að-
stæðum og aðferðum sem notaðar
eru við framleiðsluna.
Tilgangurinn með slíkum skrán-
ingum er tvíþættur:
Annars vegar eru upplýsingamar
notaðar við markaðssetningu á vör-
unum, þ.e. skráningin hefur þann
tilgang að upplýsa neytandann eða
fulltrúa hans um það hvemig kjötið
er framleitt. Á síðustu ámm hafa
markaðsaðstæður breyst á alþjóð-
legum matvælamarkaði á þann hátt
að nær ómögulegt er að markaðs-
setja vöru á þeim gmndvelli að hún
sé á einhvem hátt hreinni og betri
en önnur án þess að sanna þá full-
yrðingu með einhverju slíku skrán-
ingarkerfi.
Hins vegar hefur skráning slíkra
upplýsinga þann tilgang að vera
40 - pR€VR 10/2001