Fréttablaðið - 29.09.2012, Side 12

12 29. september 2012 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
M
eð boðuðu brotthvarfi Jóhönnu Sigurðardóttur úr
stjórnmálum næsta vor lýkur merkilegum pólitískum
ferli. Jóhanna hefur setið á þingi í 34 ár og á meira
en fjörutíu ár að baki í stjórnmálum og starfi stétt-
arfélaga.
Stjórnmálaferill Jóhönnu hefur einkennzt af baráttu fyrir jafn-
rétti og hagsmunum lítilmagnans. Hún hefur beitt sér fyrir ýmsum
umbótum í velferðar- og félagsmálum þótt hún hafi reyndar ekki
alltaf sézt fyrir í þeim efnum og
stundum neitað að horfast í augu
við staðreyndir um stöðu ríkisfjár-
málanna þegar baráttumál hennar
hafa verið annars vegar.
Jóhanna sóttist eftir formennsku
í Alþýðuflokknum en beið þar lægri
hlut. Fleyg urðu ummæli hennar
eftir að hún tapaði formannskjöri
fyrir Jóni Baldvin Hannibalssyni árið 1994: „Minn tími mun koma!“.
Tími Jóhönnu kom 15 árum síðar, þegar atvik höguðu því svo til eftir
efnahagshrunið og fall ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokksins og Samfylk-
ingarinnar að hún var sú sem leitað var til að stýra nýrri ríkisstjórn.
Fáar ríkisstjórnir hafa staðið frammi fyrir eins erfiðu verkefni.
Það markaði tímamót þegar Jóhanna settist í stól forsætisráðherra.
Hún er fyrsta íslenzka konan til að gegna því embætti og sömuleiðis
fyrsti forsætisráðherra heims sem fer ekki í felur með samkynhneigð
sína. Hvort tveggja voru mikilvægir, táknrænir sigrar í baráttu fyrir
jafnrétti.
Þótt Jóhanna hafi á þeirri stundu sem hún varð forsætisráðherra
verið sú sem sameinaði Samfylkinguna og naut trausts flokksmanna,
hefur staða hennar innan flokksins versnað á kjörtímabilinu. Það helg-
ast ekki sízt af því hvað hún hefur hallað sér eindregið til vinstri til að
varðveita samstarfið við Vinstri græna. Fyrir vikið hefur Samfylk-
ingin vanrækt miðjuna og stór hluti flokksins hefði ekki orðið sáttur
við að hún hefði setið áfram sem formaður. Að þessu leyti má segja
að Jóhanna hafi þekkt sinn vitjunartíma í pólitíkinni, sem er meira en
segja má um marga aðra stjórnmálamenn.
Ríkisstjórnin hefur um margt náð mikilsverðum árangri við
endurreisn efnahagslífsins. Hún hefur til að mynda farið nær því
að ná jöfnuði í ríkisfjármálunum en margir hefðu búizt við af fyrstu
hreinræktuðu vinstri stjórninni, þótt skattahækkanir hafi átt of
stóran hlut í þeim jöfnuði. Um leið hefur tekizt að standa vörð um
grunnþætti í velferðarkerfinu. Mál hafa sömuleiðis þróazt í rétta átt
hvað varðar endurreisn fjármálakerfisins og úrlausn skuldavanda
fyrirtækja og heimila. Hins vegar hefur ríkisstjórninni mistekizt
að efla fjárfestingu eins og hún áformaði og að búa atvinnulífinu
samkeppnishæf rekstrarskilyrði.
Fyrsta hreina vinstristjórnin virðist hafa litið svo á að hún hefði
aðeins þessi fjögur ár, sem senn eru á enda, til að hrinda í fram-
kvæmd alls konar gömlum draumum vinstrimanna. Fyrir vikið hafa
ýmis mál verið keyrð áfram í miklum ágreiningi við stjórnarand-
stöðuna og stóra hópa í samfélaginu, í stað þess að leita þeirrar
sáttar sem æskilegast hefði verið í kjölfar hrunsins. Þetta á til
dæmis við um málefni sjávarútvegsins, virkjana- og verndunarmál
og vinnuna við breytingar á stjórnarskránni. Í öllum þessum málum
hefði mátt finna sáttaflöt, en á því hefur ríkisstjórnin ekki áhuga.
Kannski þarf það ekki að koma á óvart. Jóhanna Sigurðardóttir
hefur alla tíð lagt meiri áherzlu á baráttuna en sáttina.
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is
SKOÐUN
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is og Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is
HELGAREFNI: Sigríður Björg Tómasdóttir, ritstjórnarfulltrúi, sigridur@frettabladid.is MENNING: Bergsteinn Sigurðsson bergsteinn@frettabladid.is DÆGURMÁL: Kjartan Guðmundsson kjartan@frettabladid.is FÓLK OG SÉRBLÖÐ: Elín Albertsdóttir elin@365.is og Vera Einarsdóttir vera@365.is
ÍÞRÓTTIR: Sigurður Elvar Þórólfsson seth@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
Í stjórnmálum þurfa menn að hafa snotrar hugsjónir og kunna list hins mögulega. Fram undan eru ákvarðanir
þar sem reynir á þessa jafnvægis-
list. Í húfi er val á leiðum úr efna-
hagskreppunni.
Í þessu samhengi er ástæða til
að nefna tvö mál: Annars vegar
er meðferð stjórnarskrármálsins.
Hins vegar er mótun stefnu í pen-
ingamálum og órjúfanleg tengsl
þess máls við samninginn um Evr-
ópska efnahagssvæðið og spurn-
inguna um Evrópusambandsaðild.
Óhjákvæmilegt er að horfa á þessi
viðfangsefni í samhengi þegar að
því kemur að ákveða hvernig hald-
ið skuli á málum.
Óbreytt stjórnarskrá útilokar að
unnt sé að halda
möguleikanum
u m upptök u
evru opnum á
næsta kjörtíma-
bili. Það sem
meira er: Ætlum
við að halda í
Evrópska efna-
hagssvæðið og
varðveita krón-
una þarf líka
stjórnarskrárbreytingu vegna
nýrra reglna á sviði fjármálaeft-
irlits, sem fela í sér valdframsal.
Allt bendir svo til að við þurf-
um að setja strangari varúðarregl-
ur um frjálst flæði fjármagns en
önnur Evrópulönd. Það kallar á
undanþágur frá samningnum um
Evrópska efnahagssvæðið. Þá gæti
það orðið þrautin þyngri að halda
viðskiptafrelsinu óskertu til fram-
búðar á öðrum sviðum samnings-
ins. Óbreytt samningsstaða við
Evrópu er því ekki kostur lengur.
Engum vafa er undirorpið að
mikill meirihluti fólks vill eitt af
þrennu í stöðunni: 1) Halda í krón-
una og byggja á Evrópska efna-
hagssvæðinu með endurnýjuð-
um samningi. 2) Taka upp evru
og ganga í Evrópusambandið. 3)
Hafa báðar leiðir opnar enn um
sinn. Hugmyndin um að ganga
út af Evrópska efnahagssvæðinu
á fáa formælendur. Mismunandi
sjónarmið um lausn á peningamál-
unum kalla því á stjórnarskrár-
breytingu.
Lokast báðar leiðir?
Þá spyrja menn: Er nokkur vandi á höndum? Liggja ekki fyrir hugmyndir að nýrri stjórnarskrá þar
sem ráð er fyrir því gert að deila
megi fullveldisréttinum í alþjóða-
samvinnu? Það er rétt. En málið er
flóknara.
Á það er að líta að í fyrsta skipti í
sögu stjórnarskrárbreytinga hefur
ekki verið leitað eftir víðtækri
samstöðu á Alþingi um vinnulag og
efnistök. Fyrir vikið standa fyrir
dyrum miklar þrætur þegar efn-
isumræður hefjast loksins. Þar að
auki er málið komið í tímaþröng.
Hvort sem menn eru hlynntir
þeirri heildarbreytingu sem um
er rætt eða ekki má öllum vera
ljóst að teflt er á tæpasta vað með
afgreiðslu á svo stóru máli fyrir
þinglok. Jafnvel þó að það takist
bendir flest til að það verði sam-
þykkt með naumum meirihluta.
Stjórnarskrárbreytingar þarf að
leggja fram á nýju þingi til endur-
staðfestingar. Það er gert til þess
að kjósendur geti tekið í taumana
ef þeim sýnist svo. Verði þeir sem
væntanlega greiða atkvæði gegn
stjórnarskrárfrumvarpinu í meiri-
hluta að kosningum loknum verð-
ur að líta svo á að kjósendur hafi
stöðvað málið. Auðvitað er ekki
unnt að fullyrða að svo fari. Hitt
væri barnalegt að viðurkenna ekki
að í öllu falli eru líkurnar á því jafn
miklar.
Gerist það er búið að loka báðum
aðalleiðunum í peningamálum
fyrir allt næsta kjörtímabil. Vilja
menn taka þá áhættu með því að
heimta annað hvort allt eða ekkert
í stjórnarskrármálinu? Eða: Vilja
menn sýna list hins mögulega og
semja um framgang þeirra breyt-
inga sem brýnastar eru? Af svör-
unum má ráða hvaða alvara býr að
baki afstöðu einstakra flokka til
þeirra miklu mála sem eru í upp-
námi af þessum sökum.
Allt eða ekkert?
Í tillögum stjórnlagaráðs segir að kjósendur eigi að greiða atkvæði um samning sem Alþingi hefur samþykkt um
framsal á fullveldisrétti í alþjóða-
samstarfi. Hins vegar er engin
krafa gerð um lágmarks þátttöku
eða stuðning. Einfaldur meirihluti
í þjóðaratkvæði á að ráða úrslitum
án tillits til þátttöku.
Ýmis rök mæla hins vegar með
því að eitthvert lágmarks hlutfall
allra atkvæðisbærra manna styðji
ákvörðun Alþingis. Það þýðir að
í raun yrði gerð krafa um aukinn
meirihluta eftir því sem þátttaka
í kosningunni er minni. Hugsunin
er sú að gera eigi ríkari kröfur um
ákvarðanir sem lúta að skipan full-
veldisréttarins en almenn löggjaf-
armál.
Vilji menn leita eftir samstöðu um
þetta brýna stjórnarskrárákvæði er
óvitlaust að hugleiða þennan kost.
Ekki er ólíklegt að þeir sem hik-
andi eru við að opna slíkar stjórn-
arskrárheimildir væru fúsari til
samkomulags ef vilji væri til slíkra
breytinga. Þetta eina álitaefni sýnir
hversu brýnt er að brjóta stjórnar-
skrárumræðuna betur til mergjar.
En hvað sem því líður er hyggi-
legt að forgangsraða viðfangsefn-
um í stjórnarskrármálinu með
hliðsjón af öðrum markmiðum.
Hitt er áhættusækni að færast
meira í fang en víst er að menn
ráða við. Það er varasamt í pólitík
eins og bönkum.
Forgangsröðun
ÞORSTEINN
PÁLSSON
Merkilegur stjórnmálaferill senn á enda:
Tími Jóhönnu