Fréttatíminn - 02.12.2011, Blaðsíða 64

Ríkisstjórnir feykjast nú hver af annarri frá
völdum í fellibyl fjármálakreppunnar. Í tveimur
ríkjum Evrópu hafa embættismenn tekið við
að kjörnum fulltrúum til að leiða löndin út
úr hremmingum heimskreppunnar. Við fall
Silvio Berlusconis á Ítalíu varð hagfræð-
ingurinn Marió Monti fyrir valinu. Hann fékk
viðurnefndið Súper Maríó eftir að hafa, sem
samkeppnismálastjóri í framkvæmdastjórn
Evrópusambandsins, snúið niður hvert alþjóð-
lega stórfyrirtækið á fætur öðru sem reyndi
fyrir sér við markaðsmisnotkun í Evrópu. Marío
Monti þykir harður í horn að taka en bæði
hófstilltur og jafnlyndur. Hann var forseti virts
háskóla á Ítalíu áður en hann tók við stjórnar-
taumum landsins. -eb
Glíma Súper Maríós
64 heimurinn Helgin 2.-4. desember 2011
 EvrópustEfna BrEtland
Þegar George Papandreú hrökklaðist frá völdum í Grikk-
landi í kjölfar þess að hafa boðað til þjóðaratkvæðagreiðslu
um björgunarpakka Evrópusambandsins tók við völdum maður
sem enginn hafði kosið til æðsta embættis landsins, Lucas
Papademos. Líkt og Mario Monti er hann hagfræðingur sem á
að baki flekklausan feril við æðstu embætti í Evrópusambandinu
auk ýmissa akademískra starfa. Sem seðlabankastjóri Grikk-
lands samdi hann um innleiðingu evru í landinu og varð svo einn
varaforseta Seðlabanka Evrópu í Frankfúrt. Búist er við að bæði
Papademos og Monti muni láta af embætti þegar ráðið hefur verið
fram úr kreppunni og nýir leiðtogar kjörnir í þeirra stað. -eb
Tæknikratar
taka völdin
Þegar kom að undirbúningi við
stofnun forvera Evrópusambands-
ins í upphafi sjötta áratugarins
ákváðu Bretar að standa fyrir utan
samstarfið. Einkum var það vegna
efasemda um hið mikla framsal
ríkisvalds sem fólst í yfirþjóðlegu
skipulagi þess. Það féll illa að hug-
myndum þeirra um arfleifð breska
heimsveldisins. Eigi að síður má
telja Winston Churchill, fyrrver-
andi forsætisráðherra Bretlands,
til eins feðra Evrópusamvinnunnar.
Árið 1946 hélt hann sérdeilis áhrifa-
mikla ræðu í Zürich í Sviss þar sem
hann kallaði eftir endurreisn hinar
evrópsku ríkjafjölskyldu og stofnun
Bandaríkja Evrópu.
Enn er um það deilt hvort Churc-
hill hafi séð Bretland fyrir sér inn-
an eða utan bandalagsins. En hann
flokkaði utanríkistengsl Breta í þrjú
mengi: Í því fyrsta voru tengslin við
Samveldisríkin (sem tilheyrðu hinu
horfna heimsveldi), í öðru lagi sér-
stakt samband við Bandaríkin og
loks tengslin við önnur Evrópuríki.
Skömmu eftir stofnun EFTA árið
1960 sóttu Bretar um aðild að for-
vera ESB. Enda ljóst að ómögulegt
yrði að endurvekja heimsveldið,
hin sérstöku tengsl við Bandaríkin
voru farin að trosna og efnahagur-
inn stóðst ekki samanburð við þró-
unina á meginlandi Vestur-Evrópu.
Charles de Gaulle Frakklands-
forseti hafnaði þá aðild Breta af
ótta við að draga myndi úr áhrifum
Frakklands í álfunni auk þess að
raska viðkvæmu valdajafnvæginu
við Þýskland. Þá var hann tor-
trygginn á náin tengsl Bretlands
og Bandaríkjanna sem kæmust í
gegnum Downingstræti til aukinna
áhrifa í Evrópu. Ekki fyrr en við
valdatöku Georges Pompidou árið
1969 var loks opnað á aðild Bret-
lands sem varð árið 1973, þá ásamt
Danmörku og Írlandi. (Norðmenn
höfnuðu aðild í þjóðaratkvæða-
greiðslu.)
Ný stjórnvöld í París sáu Breta
sem mögulega bandamenn í að
hafa taumhald á Þýskalandi sem
var óðum að styrkjast í bæði efna-
hagslegu og stjórnmálalegu tilliti.
Bretar hafa alla tíð sína verið tví-
stígandi í samstarfinu svo sumpart
er eins og samræmt Evrópusniðið
falli illa að hinum breska búk – sem
nokkuð hefur dregið úr áhrifa-
mætti þeirra. -eb
Fellur illa að breskum búk
 Evrukrísan lýðræðisþróun
heimurinn
dr. Eiríkur Bergmann dósent og forstöðu­
maður Evrópufræðaseturs Háskólans á Bifröst
eirikur@bifrost.is
Lýðræðisógnir fjármálakrísunnar
Lýðræðið
er eitt
fórnarlamba
fjármála-
kreppunnar.
Sumstaðar
hafa emb-
ættismenn
verið kallaðir
til valda og
örlög heilu
ríkjanna eru
í höndum
fólks sem
hefðbundið
lýðræðislegt
aðhald nær
ekki til.
Í tveimur
Evrópu-
ríkjum hafa
embættis-
menn sem
enginn
hefur kosið
tekið við af
lýðræðis-
lega kjörnum
leiðtogum.
Og eru nú
í óðaönn
við að
skera niður
ríkisútgjöld
án þess þó
að kjósendur
fái nokk-
urn tímann
tækifæri
til að refsa
þeim í kjör-
klefanum.
J ean-Claude Juncker, forsætisráð-herra Lúxemborgar, sagði að leið-togar Evrópu viti vel til hvaða ráða
þurfi að taka. En þori það ekki af ótta við
kjósendur. Í tveimur Evrópuríkjum hafa
embættismenn sem enginn hefur kosið
tekið við af lýðræðislega kjörnum leiðtog-
um. Og eru nú í óðaönn við að skera niður
ríkisútgjöld án þess þó að kjósendur fái
nokkurn tímann tækifæri til að refsa þeim í
kjörklefanum. Í Bandaríkjunum hefur sveit
lobbýista undir forystu Grovers nokkurs
Norquist tekist að gera út af við starf ofur-
nefndarinnar svokölluðu sem samanstóð af
fulltrúum beggja flokka og átti að takast á
við ógnarskuldir Bandaríkjanna. Og í Mið-
Austurlöndum óttast margir að lýðræðis-
sprotarnir sem spruttu fram í arabíska
vorinu svokallaða muni brátt kulna í nýjum
harðræðisvetri. Viðsjárnar eru allavega
verulegar.
Öxulhreyfingar
Eins og ítarlega var greint frá á þessum stað
fyrir þremur vikum er alvarlegur kerfisgalli
innbyggður í gangverk evrunnar. Þegar
peningamálastefna var færð til Frankfúrt
sat fjármálastjórn að mestu eftir hjá aðildar-
ríkjunum sjálfum. Sem framkallar veruleg
samstillingarvandamál. Annað hvort þarf
að vinda ofan af myntbandalaginu eða þá
að samræma fjármálastjórn enn frekar. Um
það geisar nú agaleg valdabarátta sem vert
er að gefa nokkurn gaum út frá sjónarhóli
lýðræðisins.
Öxull Evrópusambandsins hefur alla tíð
snúist um Þýskaland og Frakkland en Bret-
land verið sem þriðja hjól undir vagni. Undir,
yfir og allt um kring eru svo stofnir ESB í
Brussel, (Strassborg, Lúxemborg og Frank-
furt). Og meginpólarnir hverfast nú með líku
lagi um valdamiðju Berlínar, Parísar, London
– og Brussel. Valdhafar annarra Evrópusam-
bandslanda verða að láta sér duga að leika í
lægri deild. Megin valdatogstreitan hverf-
ist með öðrum orðum um tvo ása samtímis:
Annars vegar á milli einstakra aðildarríkja
og hins vegar á milli aðildarríkjanna og
stofnana ESB.
Aukin samstilling
Angela Merkel Þýsklandskanslari og Nico-
las Sarkozy Frakklandsforseti voru fljót að
grípa um stjórnartaumana í Evrópusam-
bandinu þegar logar fjármálakrísunnar
fóru raunverulega að svíða. Forsvarsmenn
stofnanna ESB hafa varla sést, þótt þeir
hafi að vísu dúkkað upp á fundi með Barak
Obama Bandaríkjaforseta í Washington nú
í vikunni. Glænýr forseti ráðherraráðsins,
Herman Van Rompuy, sem átti að vera eins-
konar andlit ESB út á við, hefur svo gott
sem horfið inn í auga fjármálafellibylsins og
Angela Merkel var fljót að slá á putta Jose
Manuel Barrosso, forseta framkvæmda-
stjórnarinnar, þegar hann lagði til sameigin-
lega skuldabréfaútgáfu.
Leiðtogarnir eru nú farnir að fikra sig að
snaraukinni samstillingu ríkisfjármála og
svo gott sem að mynda eiginlega sambands-
ríki á sviði efnahagsmála þó svo að önnur
svið verði eftir sem áður á hendi aðildarríkj-
anna sjálfra. Í kjölfar krísu kapítalismans
virðist því blautur draumur federalistanna
vera í sjónmáli. Við slíka þróun myndi því að
hluta til skilja á milli evruríkjanna og þeirra
sem áfram búa við eigin gjaldmiðil.
Tveggja laga ESB
Evrópusambandið yrði með öðrum orðum
tveggja laga. Náin samstilling peningamála
og ríkisfjármála í innri kjarna. Og svo laus-
bundnara samstarf á öðrum sviðum í þeim
ytri. Áhugavert er að viðlíka lausn gæti jafnt
hentað Þjóðverjum, Frökkum og Bretum.
Ráðamenn í Berlín og París myndu eftir
sem áður leiða innri kjarnann en Lundún-
ir yrðu nokkuð örugglega valdamiðja ytri
kjarna ESB – ásamt Danmörku, Svíþjóð og
áhrifaríkjum Austur-Evrópu, svo sem Pól-
landi. Einhver ríki myndu svo væntanlega
flytjast á milli. Svona lausn ætti við fyrstu
sýn að falla sem flís við rass að Evrópu-
stefnu Breta. Þó setur strik í reikninginn
nagandi ótti Lundúnarvaldsins við að glata
áhrifum enn frekar í Evrópu.
Ljóst er þó að þau Angela Merkel, Nicolas
Sarkozy og David Cameron, sem öll fara
fyrir hægri stjórnum í löndum sínum, munu
ráða mestu um framhaldið.
Winston Churchill Telst til eins af feðrum Evrópusamvinnunnar.
Evrópuleiðtogar Nicolas Sarkozy, Angela Merkel og Mario Monti, hinn nýi forsætisráðherra Ítalíu,
funduðu um skuldavanda Evrópu í Strassborg í vikunni. Ljósmyndir/Nordicphotos Getty­Images
Lucas Papademos Er ekki með bakgrunn í stjórnmálum,
heldur er hann fyrrum embættismaður hjá Evrópusambandinu.
HÁSKÓLINN Á BIFRÖST
Velkomin á Bifröst
www.bifrost.is
Nýir tímar í fallegu umhverfi