Fréttatíminn - 02.12.2011, Blaðsíða 60

60 bækur Helgin 25.-27. nóvember 2011
 Bókadómur Jarðnæði Oddný Eir ævarsdóttir
Gamlinginn sem skreið
út um gluggann og hvarf
eftir Jonas Jonasson er
óvæntasti smellur ársins.
Bókin hefur þegar selst
í um þrettán þúsund
eintökum, situr í efsta sæti
kiljulista Eymundsson og
því þriðja á aðallistanum.
óvæntasti
smEllurinn
 Bókadómar Úr þagnarhyl Og Á rauðum sOkkum
æ visaga Vilborgar Dagbjarts-
dóttur sem Þorleifur
Hauksson hefur
skráð er prýðilegur
inngangur að safni
tólf minningabrota
kvenna sem voru
virkar í kvenfrelsis-
baráttu á dögum
rauðsokka. Ekki bara
vegna þess að að
Vilborg átti sinn þátt
í því að kalla konur
saman undir merkj-
um rauðra sokka í
lok apríl 1970 og varð
einn stólpinn í að
koma þeirri hreyf-
ingu af stað, heldur
líka sökum þess að í
sögu Vilborgar end-
urómar svo margt
af sameiginlegri reynslu kvennanna tólf.
Hún er raunar sú þrettánda því Á rauðum
sokkum eru ljóð Vilborgar millivers í
ómþungum frelsissöng kvennanna sem
flestar eru nú að ljúka hinni opinberu
starfsævi, framundan eru síðustu baráttu
árin, öldungastríðið sem verður að vinna
ef bjarga á heiminum sem veitir ekki af.
Og það verða karlarnir og kerlingarnar
að vinna saman, orðin bitabörn.
Sagan hennar Vilborgar er framan
af blíð bernskutíð, sem við þekkjum af
barnabókum og í ljóðum. Þótt barna-
missir sæki foreldra hennar heim er
það ekki fyrr en berklarnir gera vart við
sig á Vestdalseyrinni að það tekur að
dimma. Í minningum Vilborgar fer hún á
kostum í lýsingum sínum á Vestdalseyri,
glögg í mannlýsingum, snörp í minni og
skemmtileg, en drjúg í að mála ógn og
sorg sem gleði. Eftir að hún hrekst af
stað til fullorðinsáranna sem daglauna-
kona á mölinni tekur við þroskastigið
stóra undir handarjaðri guðfræðinga,
skálda og sósíalista þótt hún segi óhrædd
sig vera komma. Rétt eins og stöllur
hennar Á rauðum sokkum er Vilborg milli
heimilis og vinnu, einstæð með strák uns
hún finnur mann. Hún fær ekki fastráðn-
ingu sem kennari fyrr en hún fer sjálf
til menntamálaráðherra. Vinstrisinnar
fengu ekki vinnu, hvorki við kennslu né
vinnu við sjónvarpið. Staðreyndir um
stöðu fólks á viðreisnartímanum falla eins
og köld gusa yfir ungar manneskjur á
okkar tíma. Vitnisburðum um hana verð-
ur stöðugt að halda lifandi til áminningar,
ekki síður til minnis um hvað breyttist og
hverjir breyttu því!
Eðlilega verður síðari hluti sögu Vil-
borgar eftir áttunda áratuginn ekki eins
tíðindamikill og fyrri hluti ævi hennar.
Hún er í fjórföldu starfi, húsmóðir, kenn-
ari, skáld og félagsfrömuður á mörgum
vettvangi. Rétt eins og stöllur hennar;
margklofin, sístreðandi og í því þreytist
fólk, færir fórnir þeirri vissu að baráttan
skili bættum heimi. Það er misjafnt
hvernig tólfmenningunum tekst að tengja
sig við tímann. Þar ber skýrsla Auðar
Hildar Hákonar-
dóttur af með skýru
samhengi vesthafs
sem vantar nokkuð á
að við fáum hugmynd
um austanhafs, þótt
Danmörk komi víða
við sögu.
Á rauðum sokkum
er persónusaga,
stundum nokkuð
sjálfmiðuð og upp-
hafin, endurtekning-
ar um lykilþætti eru
tíðar: Gangan, stofn-
fundirnir, útvarps-
þættirnir, blaðið og
Sokkholt sem var lif-
andi samkomustaður
kvenna um langt ára-
bil frá morgni til mið-
nættis, virka daga
sem helga. Í sögu
kvennanna tólf – sem
eru reyndar furðumargar úr Landakots-
skóla og Kvennaskólanum – ganga í
gegn þemu, lög sem eru sammerkt þeim.
Menntunarþráin sem þær taka í arf og
fullnusta. Hin tvíbenta afstaða sjálfstæðis
og samstöðu með körlum, feðrum, eigin-
mönnum, sonum, hvernig samfélagsstað-
an markar þær í lífsbaráttu millistéttar og
svo hvernig hreyfingin klofnar í Skógum
árið 1974, hin stéttarlega afstaða skilur á
milli og um leið hvernig borgaralegi part-
urinn fer annað. Seint verður þess nóg-
samlega getið hverju hreyfingar kvenna
breyttu í samfélagi karlastjórnar á Íslandi
á árabilinu frá 1874 til okkar daga. Seint
verður það ítrekað nógsamlega hversu
kvennamegin hefur gert okkar samfélag
lífvænlegra.
Þessar tvær bækur eru því happa-
fengur komandi kynslóðum, holl upp-
rifjun samtíðinni. Báðar eru snoturlega
brotnar, þokkalega myndvæddar, fallegar
í frágangi. Myndir Öldu Lóu í Á rauðum
sokkum eru glæsileg portrett. Útgáf-
urnar báðar eru til fyrirmyndar með
nafnaskrám þótt óþarflega séu margar
nafngreiningar í Rauðsokkuritinu hinnar
óþekktu konu. Báðar bækurnar falla í
úrvalsflokk þessa útgáfuárs og geta ekki
verið annað en brýn leiðarhnoða fyrir
komandi tíma því þær rekja ljóslifandi
þá sögulegu staðreynd að við getum
breytt viðvarandi ástandi. Og aldrei er
það brýnna en nú að hinir óþekktu geri
sér grein fyrir því þegar ofbeldi leitar út
í örvæntingu alls þess fjölda sem sér lífið
sem samfellda baráttu um yfirráð en ekki
samráð, tignun lyfjabreyttra sálarskadd-
aðra líkama er í fyrirrúmi, þar sem mann-
eskjan er markaðsvara meira en nokkuð
annað.
Bækur
Páll Baldvin Baldvinsson
pbb@frettatiminn.is
Minningar úr baráttunni

Á rauðum sokk-
um – baráttukon-
ur segja frá.
Olga Guðrún Árnadóttir :
Háskólaútgáfan, 465 síður 2011.
Bókafélagið Ugla réðist í það fyrir fáeinum árum
að gefa út á ný vinsæla sagnaröð frá árunum eftir
stríð, sögurnar um Öddu. Fjórða bókin í flokknum
er komin út, Adda kemur heim, og er það sjötta
útgáfa sögunnar sem kom upphaflega út 1949.
Sagan er, eins og hinar fyrri þrjár, myndskreytt
af Halldóri Péturssyni en höfundarnir voru þau
Jenna Jensdóttir og Hreiðar Stefánsson sem
bæði áttu langan feril sem höfundar barnabóka,
saman og sitt í hvoru lagi. Jenna er enn á lífi en
hún var á sínum tíma stofnfélagi í Félagi róttækra
höfunda. Endurútgáfa bókaflokksins um Öddu er
merkileg því hún færir ungum lesendum andblæ
liðinna tíma, málfar sem er horfið og heimsmynd
sem er forvitnileg og menntandi fyrir þá sem
halda heim sinn hinn eina. Í sögunni snýr Adda heim eftir dvöl í Bandaríkjunum, hún
er komin á fermingaraldurinn og ný viðfangsefni koma til í lífi hennar. -pbb
Adda kemur heim
Tvær bækur
sem eru
happafengur
komandi kyn-
slóðum og holl
upprifjun sam-
tíðinni. Báðar
falla í úrvals-
flokk þessa
útgáfuárs.
Kristín Tómasdóttir fylgir eftir met-
sölubók sinni og Þóru systur sinnar,
Stelpur!, sem fór víða í fyrra. Með
hana var farið í heimsóknum í skóla
og þá leitað spurninga sem brunnu
á ungum lesendum. Svörin eru
veitt í bókinni Stelpur A-Ö og þar er
víða leitað fanga forvitnum sálum.
Bókin er unnin með atriðaskrá og
svo svarað áleitnum spurningum
lífið, líkamann og tilveruna. Kristín
tekur afstöðu og liggur ekki á liði sínu, svarar skorinort og af
skilningi mörgum spurningum sem leita á ungar sálir. Bókin
verður þarfaþing og þegar upplag er þrotið ætti að setja
hana á vef, öllum aðgengilega því sálgæsla af þessu tagi er
þjóðþrifaverk. -pbb
Forvitnar stelpur fletta upp

Jarðnæði -
dagbók
Oddný Eir Ævarsdóttir
Bjartur, 216 s. 2011.
Þriðja bókin sem skáldkonan Oddný Eir
sendir frá sér er fallegasti prentgripur ársins,
á dumbrauðum fleti er klippimynd af dreng og
stúlku að lesa í bók en upp af henni sprettur
gerði dansandi líkama. Klippimynd? En eftir
hvern? Er þetta eitthvert pre-raphaelíte stöff?
Ruskin og Wordsworth stinga jú inn hausum í
þennan vef Oddnýjar, sögu sem er byggð upp
á dagbókarbrotum sögukonunnar sem er ein-
hverskonar Oddný, það er bróðir sem heitir
Ugli, ástmaður sem kallast Fugli og svo pabbi
og mamma og fólkið hennar fyrir norðan og
austan en þangað liggur leið. Það er næstum
að allt fólkið geti borið rétt skírnarnöfn eftir
vottorðum en þá breytti verkið um eðli og yrði
hvað? Æviminning? Dagbók?
Oddný flytur að heiman, en er samt bundin eldri
slóðum, hún er að finna sig, fatta rýmin, búa sér til
pláss í tilfinningalífinu, setjast í næði sitt. Textinn
er bryddaður, kniplaður, breiðist út í flúri hugsunar
sem hefur fullt vald á málinu en sækir stöðugt út til
hliðanna og fram í nýjum brám, þetta eru skapandi
skrif, stundum svolítið skrautleg, jafnvel tilgerðarleg
í gáfumannastíl því Oddný er greind og vel gefin
manneskja og sækir ekki fram á ritvöllinn til að
apa eftir heldur skapa nýtt samhengi í söguna. Hér
kemur margt til: Rýmið í burstinni andspænis rým-
inu í gangabænum og stórfjölskyldan kallar þegar
paraheimilið er ónýtt. Svo er lifað samlífi við flóru og
fugla, dreypt á seyði og seiður magnaður af ýmsum
tilefnum. Þetta er semsagt galdrabók og ratar þannig
ekki alveg í formin á markaðnum.
Svo er Jarðnæði ástarsaga; mín kona er skotin og
trúir því ekki alveg sjálf, vill samt reyna og skipu-
leggur daginn með fuglafræðingnum sínum sem á
áa annarstaðar, skildist mér. Vandast nú málin því
heimurinn er settur í skipulagi og er ekki alveg til í
að hleypa flökkukind úr skólakerfum álfunnar í ný
skinn, nýja stalla. Það er erfitt að finna sér hólf og
bókin lýsir því.
Jarðnæði er eins og Heim til míns hjarta margt í
senn; skopleg lýsing á sálinni a la Þórbergur, heim-
spekilegt spjall og kostuleg kistulagning með loforði
um sprellandi upprisu. En mest er þó um vert að hún
er einlæg og falleg tilraun til að ná tökum á verunni
með orðum sem falla ekki að vananum heldur eru
notuð til að byggja um stóran vef með nýjum blöðum
og blómum, sköpun sem er heillandi í fegurð og
skörp í útlínum minnis og miða. Eins og kjaftaski í
stjórnmálastétt varð að orði: Lausnamiðað ferli. -pbb
Á ég hvergi heima nema í orðunum
Oddný Eir
Ævarsdóttir.

Úr þagnarhyl –
ævisaga vilborg-
ar dagbjarts-
dóttur
Þorleifur Hauksson:
Mál og menning, 298 síður 2011.
Vilborg Davíðsdóttir Fer á kostum í lýsingum
sínum á Vestdalseyri, glögg í mannlýsingum,
snörp í minni og skemmtileg, en drjúg í að
mála ógn og sorg sem gleði.
Kristín
Tómasdóttir.
SIGURÐUR DÝRALÆKNIR
Óborganlegar sögur af mönnum og málleysingjum
Útgáfuhátíð
í Eymundsson
Skólavörðustíg
í dag kl. 17
Mikið ör
Bókaútgáfan Hólar holabok.is/holar@holabok.is