Fréttatíminn - 21.04.2011, Blaðsíða 34

Þ að hefur víst ekki farið fram hjá neinum að íslenskt samfélag er í miðri kreppu. Til að komast út
úr henni veður að endurskipuleggja
hvernig við verjum því fjármagni sem
við höfum yfir að ráða og skera niður
allt sem hægt er. Háskólaumhverfið
hefur að sjálfsögðu ekki farið varhluta
af þessum niðurskurði, sem leiðir svo
til þess að bæði menntamálayfirvöld og
háskólafólk neyðast til að endurhugsa
alveg frá grunni hlutverk og skipulag
háskólanna. Þetta þarf ekkert endilega
að vera af hinu illa og í rauninni felast í
kreppunni tækifæri.
Ég held að enginn efist um það leng-
ur að háskólasamfélagið gegnir lykil-
hlutverki í endurreisn landsins og það
er því augljóslega mjög mikilvægt að vel
takist til í þessari endurskoðun. Líklega
verður niðurstaðan sú að það séu of margir og litlir há-
skólar í landinu og að þá þurfi að sameina. Hér þarf þó
að stíga varlega til jarðar og gæta þess að sú jákvæða
uppbygging, sem átt hefur sér stað víða, glatist ekki.
Þess vegna þarf að leggja í ítarlega greiningu á kostum
og göllum þeirra möguleika sem fyrir hendi eru áður
en hafist er handa. Það er til dæmis ekkert endilega til
bóta að sameina fjölmennar námsbrautir
í mismunandi skólum til þess eins svo
að endurtaka sömu námskeiðin kannski
mörgum sinnum á sama staðnum. Betra
væri að halda þeim fjölbreytileika sem
mismunandi skólastofnanir gefa kost á.
Persónulega er ég þó þeirrar skoðunar
að þegar kemur að rannsóknum og námi
tengdu þeim, verði ekki hjá því komist
að stórauka samvinnu, einkum og sér í
lagi á milli stóru stofnananna tveggja,
HR og HÍ. Ég tel þó ekki endilega að
það sé til góðs að sameina rannsóknir
og framhaldsnám í einn skóla til að ná
sem mestum samlegðaráhrifum. Ég held
að það sé betra að halda stofnununum
aðskildum en liðka til fyrir aukinni sam-
vinnu bæði hvað varðar samnýtingu á
námskeiðum og samstarf vísindamanna.
Þannig mundi skapast þetta sambland
af samvinnu og samkeppni sem er velþekkt erlendis
frá. Í þessu felast tækifæri, ekki síst ef inn í þetta flétt-
ast samvinna við stofnanir og fyrirtæki. Þetta leiðir
hins vegar hugann að því hversu gríðarlegir ónýttir
möguleikar felast í nýtingu Vatnsmýrarinnar til upp-
byggingar slíkrar starfsemi en sú umræða er víst efni í
annan pistil.
34 viðhorf Helgin 21.-24. apríl 2011
Austurströnd 3, 170 Seltjarnarnesi. Sími: 531 3300. ritstjórn@frettatiminn.is Ritstjóri: Jón Kaldal kaldal@frettatiminn.is Framkvæmda-
stjóri: Teitur Jónasson teitur@frettatiminn.is Fréttastjóri: Óskar Hrafn Þorvaldsson oskar@frettatiminn.is Ritstjórnarfulltrúi: Jónas Haraldsson jonas@frettatiminn.is.
Auglýsingastjóri: Valdimar Birgisson valdimar@frettatiminn.is. Fréttatíminn er gefinn út af Morgundegi ehf. og er prentaður í 82.000 eintökum í Landsprenti.
Eitt helsta markmið stjórnlaganefndar, sem
Alþingi kaus í júní í fyrra og lauk störfum
er stjórnlagaráð kom saman fyrr í þessum
mánuði, var að vega á móti stuttum starfs-
tíma stjórnlagaþings, nú stjórnlagaráðs,
og vanda þannig undirbúning endurskoð-
aðrar stjórnarskrár. Meðal þeirra atriða
sem stjórnlaganefnd tók til umfjöllunar
og gerir tillögur um til stjórnlagaráðs er
hvernig styrkja megi lýðræðislega þátttöku
og aðhald almennings gagnvart stofnunum
ríkisins og auka heimildir til þjóðaratkvæða-
greiðslu.
Þetta er að vonum meðal þeirra grund-
vallaratriða sem stjórnlagaráð mun fjalla um
enda voru kröfur ríkar í þessa
átt í kjölfar þess efnahags- og
siðferðishruns sem varð hér á
landi. Stjórnlaganefndin spyr
sig einnig þeirrar mikilvægu
spurningar – og leggur hana
þar með fyrir stjórnlagaráð –
hvort ástæða sé til að leggja
til breytingar á stjórnskipu-
legri stöðu forseta Íslands og
persónulegum valdheimildum
hans, meðal annars um synjun staðfestingar
laga.
Valdheimildir forsetans er eðlilegt að taka
til endurskoðunar. Núverandi forseti hefur
í þrígang neitað að skrifa undir lög frá Al-
þingi, jafnvel þótt rúmlega tveir þriðju hlutar
þings hafi samþykkt lögin eins og raunin var
í nýjasta tilvikinu. Þótt ofmælt sé að hér hafi
með þessu komist á forsetaræði í stað þing-
ræðis er engu að síður komin upp staða sem
verður að skýra.
Eins og segir í skýrslu stjórnlaganefndar
er íslensk stjórnskipan almennt talin reist á
sjálfsákvörðunarrétti þjóðarinnar. Stjórnar-
skrá lýðveldisins var borin undir atkvæði
árið 1944 og hið sama gilti um sambands-
lögin 1918. Ákvarðanir um þessar þjóðar-
atkvæðagreiðslur endurspegla það viðhorf
að „allt vald komi frá þjóðinni“ og að hún sé
hinn endanlegi stjórnarskrárgjafi.
Í stjórnarskrám annarra landa eru ýmis
dæmi um að tiltekinn fjöldi geti krafist
þjóðaratkvæðagreiðslu um ákveðin mál.
Annar farvegur er að veita ákveðnu hlutfalli
minnihluta þingmanna heimild til að leggja
lög undir þjóðaratkvæði. Þegar litið er til
þessara kosta er sá æskilegasti að ákveðinn
hluti þjóðarinnar fái þetta vald í hendur. Sá
kaleikur verði tekinn frá forsetanum, með
breytingum á stjórnarskránni. Með sama
hætti verður ekki séð að það sé stjórnar-
fari til bóta eða stuðli að framgangi mála að
ákveðinn minnihluti Alþingis geti krafist
þjóðaratkvæðagreiðslu. Á það hefur verið
bent að minnihluti þings geti misnotað slíka
heimild með ýmsum hætti og gert meiri-
hluta Alþingis erfitt fyrir að reka mál í
þinginu.
Þótt æskilegast sé að koma því á að ákveð-
inn hluti kosningabærra manna geti krafist
þjóðaratkvæðagreiðslu um tiltekin lög eða
málefni sem varða almannahag, gengur
valkostur stjórnlaganefndar, sem hún lagði
fyrir stjórnlagaráð, um að 15 af hundraði
kjósenda geti krafist þjóðaratkvæðagreiðslu,
ekki upp. Hlutfallið er alltof lágt. Kjörgengir
menn hér á landi eru um 232.500. Það
þyrfti því aðeins 35 þúsund kjósendur til að
knýja fram þjóðaratkvæðagreiðslu. Dæmin
sýna að auðvelt er að safna slíkum fjölda á
netinu á skömmum tíma. Þótt rétturinn sé
mikilvægur má ekki mis- né ofnota hann.
Stjórn ríkisins yrði í ólestri ef kjósa ætti um
hvað eina sem skiptar skoðanir væru um.
Eðlilegra væri t.d. að miða að lágmarki við
fjórðung kjósenda, sem miðað við núver-
andi fjölda þeirra væri tæplega 60 þúsund
manns. Þungi verður að vera að baki slíkri
ákvörðun.
Áherslu verður jafnframt að leggja á tillög-
ur stjórnlaganefndarinnar um að ekki verði
hægt að krefjast þjóðaratkvæðagreiðslu um
ákveðin lög, þ.e. fjárlög, fjáraukalög, lög um
skattamálefni og lög sem sett eru til að fram-
fylgja þjóðréttarskuldbindingum. Allt annað
kallar á stjórnleysi.
Þjóðaratkvæðagreiðslur
Mikilvægur réttur en vandmeðfarinn
E
Jónas Haraldsson
jonas@frettatiminn.is
Anna Ingólfsdóttir
prófessor í tölvunarfræði við
Háskólann í Reykjavík
Fært til bókar
Helgi látinn duga
Helgi Sigurðsson, teiknari Morgunblaðs-
ins, bað Siv Friðleifsdóttur alþingismann
persónulega afsökunar á teikningu sem
birtist í Morgunblaðinu síðastliðinn laug-
ardag. Í yfirlýsingu teiknarans kemur fram
að ætlun hans hafi ekki verið að meiða.
Ritstjórar Morgunblaðsins hafa látið
afsökunarbeiðni Helga duga en teikningin,
sem sýnir þingkonuna í hlutverki vændis-
konu, hefur vakið hneykslan margra.
Framkvæmdastjórn Landssambands
framsóknarkvenna lýsti m.a. yfir algerri
vanþóknun á skopmyndinni og fór fram á
tafarlausa afsökunarbeiðni teiknarans og
ritstjórnar Morgunblaðsins. Sú afsökunar-
beiðni kom frá Helga en miðað við hve
langt er um liðið verður æ ólíklegra að
ritstjórarnir Davíð Oddsson og Haraldur
Johannessen fylgi í þau fótspor.
F
í
t
o
n
/
S
Í
A
Nánari upplýsingar
á expressferdir.is
eða í síma 5 900 100
Sjóðheitar
borgarferðir!
Borgarferðir
10.–14. júní
Hvítasunnan
í Barcelona
Verð á mann í tvíbýli
Fararstjóri: Halldór Stefánsson
99.500 kr.
Innifalið: Flug með sköttum og öðrum
greiðslum, gisting á Catalonia Aragon hótelinu
í fjórar nætur með morgunverði, akstur til og
frá flugvelli og íslensk leiðsögn.
26.–31. júlí
Sumarferð
til Berlínar
Verð á mann í tvíbýli
Fararstjóri: Eirik Sördal
94.500 kr.
Innifalið: Flug með sköttum og öðrum
greiðslum, gisting á Leonardo Berlin Hotel
með ríkulegum morgunverði í fimm nætur
og íslensk fararstjórn.
30. ágúst–4. sept.
Hin óviðjafnan-
lega París
Verð á mann í tvíbýli
Fararstjóri: Lilja Hilmarsdóttir
119.800 kr.
Innifalið: Flug með sköttum og öðrum
greiðslum, akstur til og frá flugvelli og
gisting á Hotel Carlton í fimm nætur með
morgunverði. Íslensk fararstjórn.
30. ágúst–3. sept.
Sumarferð
til Valencia
Verð á mann í tvíbýli
Fararstjóri: Þórarinn Sigurbergsson
99.500 kr.
Innifalið: Flug með sköttum og öðrum
greiðslum, akstur til og frá flugvelli, gisting
á hinu 4* Hotel Expo í miðborginni með
morgunverði. Íslensk fararstjórn.
Sameining og samvinna skóla
Hver verður framtíð
háskólasamfélagsins?