Bændablaðið - 24.01.2013, Blaðsíða 6

6 Bændablaðið | Fimmtudagur 24. janúar 2013
Málgagn bænda og landsbyggðar
LOKAORÐIN
Bændablaðið kemur út hálfsmánaðarlega. Því er dreift til allra bænda landsins og fjöl margra annarra er tengjast land búnaði.
Bændablaðinu er dreift ókeypis til þeirra er stunda búskap en þéttbýlisbúar geta gerst áskrifendur að blaðinu.
Árgangurinn kostar kr. 6.900 en sjötugir og eldri og lífeyrisþegar greiða kr. 3.450.
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands.
Bændablaðið, Bændahöll við Hagatorg, 107 Reykjavík. Sími: 563 0300– Fax: 562 3058 – Kt: 631294-2279
Ritstjóri: Hörður Kristjánsson (ábm.) hk@bondi.is – Sími: 563 0339 Blaðamenn: Erla H. Gunnarsdóttir ehg@bondi.is
Margrét Þ. Þórsdóttir mth@bondi.is – Freyr Rögnvaldsson fr@bondi.is – Sigurður M. Harðarson smh@bondi.is
Auglýsingastjóri: Eiríkur Helgason eh@bondi.is – Sími: 563 0303 – Myndvinnsla og frágangur: Prentsnið ehf.
Netfang blaðsins (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is Netfang auglýsinga er augl@bondi.is Vefsíða blaðsins er www.bbl.is
Prentun: Landsprent ehf. – Upplag: sjá forsíðu – Landsprent og Íslandspóstur annast dreifingu blaðsins. ISSN 1025-5621
Að kreista mjólk úr steinum
LEIÐARINN
Það er engum blöðum um það að
fletta að íslenskur landbúnaður á
mikla möguleika til þróunar og
uppbyggingar þjóðinni til hagsbóta.
Allt er það þó háð því hvernig við
sjálf höldum á spilunum.
Á undanförnum misserum hefur
talsvert verið rætt um þá möguleika
sem felast í aukinni kornrækt
hér á landi. Þar sé hægt að spara
umtalsverðan gjaldeyri með því að
innlent korn komi í stað innflutnings.
Á undanförnum árum hafa menn
ekki síst horft á að nýta raforku til
þurrkunar á aukinni kornuppskeru.
Þar kunna þó að vera blikur á lofti.
Á undanförnum misserum hefur
Landsvirkjun af vaxandi þunga rekið
áróður fyrir nauðsyn þess að leggja
sæstreng til Skotlands til að selja
þangað orku á uppsprengdu verði. Í
fyrstu var talað um að með þessu ætti
aðeins að koma ónýtri umframorku í
raforkukerfinu í verð. Smám saman
er að koma í ljós að sannleikurinn er
allt annar.
Ljóst er að andstaða við lagningu
sæstrengs er mikil í röðum bænda.
Garðyrkjubændur hafa ályktað
harðlega um þetta vegna þeirrar
einföldu staðreyndar að raforkusala
um sæstreng mun stórhækka orkuverð
til íslenskra neytenda og gera út af
við ylræktina. Fleiri bændur hafa
tekið í sama streng, sem og fólk á
landsbyggðinni sem býr nú þegar við
óheyrilegan kyndingarkostnað.
Landsvirkjun hefur áttað sig
á þessu og reynir nú að sundra
samstöðu gagnrýnenda. Veifað er
þeirri gulrót framan í bændur að
þeir geti stórgrætt á orkusölu um
sæstreng með því að virkjað hverja
smásprænuna af annarri. Ekki er
minnst einu orði á að allur sá fjöldi
bænda og almenningur sem ekki býr
við eigin virkjunarmöguleika þurfi
að súpa seyðið af kostnaðarhækkun
raforku vegna sæstrengstengingar.
Fróðlegt er að skoða þetta í ljósi
frétta í breskum fjölmiðlum um
síðustu helgi. Þar hafa menn nú búið
til nýtt hugtak, „fuel poverty“ eða
eldsneytisfátækt, sem er afleiðing af
stöðugt hækkandi orkuverði. Í Mail
Online er þetta kallað þjóðarskömm
og að orkumálaráðherra landsins
viðurkenni að nú þegar eyði 6
milljónir manna meiru en 10% af
tekjum sínum í hitunarkostnað. Árið
2016 verði þessi fjöldi kominn í 9
milljónir. Sjónvarpsstöðvar greindu
svo frá því að víða um Bretland
reyndi fólk nú að þjappa sér saman
í eitt herbergi í íbúðum sínum því
fjölskyldurnar hefðu ekki efni á að
kynda fleiri herbergi. Er þetta sá
veruleiki sem við viljum innleiða á
Íslandi? /HKr.
Alþingi ákvað með samþykkt fjárlaga fyrir árið
2013 að hlutafélagið Rarik, sem er opinbert
hlutafélag að fullu í eigu ríkisins, skyldi greiða
ríkissjóði 300 milljónir í arð.
Tryggvi Þór Haraldsson, forstjóri Rarik, var í
viðtali í fréttatíma hjá Ríkisútvarpinu 18. janúar
sl. Hann sagði þessa fjármuni ekki liggja á lausu
hjá fyrirtækinu og við því þyrfti að bregðast. Á
vefnum ruv.is var þessi texti þar sem vitnað var í
Tryggva: „Það þýðir að við þurfum að skuldsetja
okkur til viðbótar, auka tekjurnar, eða minnka
framkvæmdir. Ef um er að ræða að auka tekjur
með því að hækka gjaldskrá, þá er staðan sú að við
höfum fullnýtt okkar tekjuheimildir í þéttbýli, en
höfum haldið aftur af okkur í dreifbýli, það er að
segja í sveitunum. Þannig að kæmi til hækkunar
myndi það bitna á því.“
Tryggvi sagði jafnframt í útvarpsfréttinni að
yrði sú leið farin að draga úr fjárfestingum myndi
það bitna á endurnýjun dreifikerfisins. Það væri
komið til ára sinna og verulegir fjármunir væru
settir í endurnýjun ár hvert. Meðal annars væri
verið að koma rafmagni í auknum mæli í jörð. En
hann lagði áherslu á að um þetta allt ríkti nokkur
óvissa. Þó að þessi krafa um arðgreiðslur birtist
í fjárlögum lægi ekki fyrir stjórnarsamþykkt þar
um. Sambærileg skattlagning er á rekstur Orkubús
Vestfjarða.
Nú skal ekki efast um þann vanda sem
ríkissjóður stendur frammi fyrir og erfiðleikan
við að afla fjármuna til að standa undir útgjöldum
hans. En fyrr má nú vera. Fyrir það fyrsta kynntust
landsmenn því í síðustu viku gamla ársins hvað
dreifikerfi raforkunnar er í slæmu ástandi. Bæir
voru dögum saman án rafmagns. Stórskemmdir
urðu á raflínum fyrir vestan og haustóveðrið á
Norðurlandi tók líka sinn toll. Í síðasta Bændablaði
var viðtal við Árna Brynjólfsson, bónda á Vöðlum
og stjórnarmann í Orkubúi Vestfjarða. Þar fór Árni
yfir stöðu rafmagnsmála á Vestfjörðum, sem er
víða bágborin.
Var Alþingi ókunnugt um fjárhagsstöðu Rarik
þegar fjárlög voru til umfjöllunar? Ekki er hægt að
túlka orð forstjórans með öðrum hætti. Hann segir
að fyrirtækið þurfi að taka lán til að greiða arð.
Er sama vitleysan þá byrjuð aftur? Hefur ríkjandi
stjórnvöldum tekist að koma gamla góða Íslandi
aftur á legg – núna innan opinbera geirans? Hvaða
arð er verið að taka, er hann fjármagnaður með láni?
Á mektarárum fjármálasnillinganna þóttu
það „eðlilegir starfshættir“ að taka lán fyrir
arðgreiðslum til eigenda. Er svo komið fyrir
okkur að stjórnvöld ætla að skuldsetja þjónustu-
fyrirtæki landsbyggðarinnar með þessum hætti? Er
einhvern tímann réttlætanlegt að taka fjármuni út
sem arðgreiðslur, úr fyrirtækjum sem eru hluti af
innviðum samfélagsins?
Bændasamtök Íslands hafa á undanförnum árum
látið sig varða raforkuverð og raforkudreifingu
í sveitum. Samtök garðyrkjubænda hafa verið
ötulir baráttumenn í að vekja máls á umbúnaði
raforkusölu, sem mætir illa hagsmunum
stórnotenda eins og ylræktendum. Stórhækkaður
kostnaður við dreifingu á raforku hefur íþyngt
búskap og búsetu í sveitum. Bændablaðið hefur
fjallað sérstaklega um stórkostlegan mismun íbúa
landsins á verði á orku til húshitunar.
Því skal ekki gleymt hér að segja frá jákvæðu
skrefi til jöfnunar í þeim efnum. Alls voru 175
milljónir settar til viðbótar í niðurgreiðslu á
rafmagni til húshitunar samkvæmt fjárlögum 2013.
Framlagið er hins vegar langt frá því markmiði er
jafnar aðstöðu íbúa til húshitunar. Það skelfilega er
að boðuð arðtaka hrifsar þá fjármuni alla til baka
og mun meira til.
Dreifikerfið krefst mikils viðhalds. Við erum að
fjarlægjast markmiðin um aukið afhendingaröryggi
á rafmagni. Að bæta dreifingu og koma þrífasa
tengingum hraðar áfram. Segja má að boðuð
arðtaka viðhaldi því að sveitir búi við þriðja flokks
þjónustu sem rýrir þau almannagæði sem okkar
endurnýjanlega raforka er.
Jöfnum kostnað við dreifingu rafmagns í
sveitum og bæjum
Eigum við að setja þetta aðeins í samhengi við
umræðu um þjóðareign á auðlindum – að þjóðin
njóti arðs af auðlindinni, er það þá svo að raforkan
sé undanþegin? Hvað með jafna stöðu íbúanna?
Eins og fram kemur í tilvitnuðum orðum forstjóra
Rarik verður að hækka verð á raforku í sveitum til
að ná markmiðum um auknar tekjur.
Sjónarmið BÍ eru einföld; að ekki sé gerður munur
á kostnaði á dreifingu rafmagns í sveitum og bæjum.
Það er augljóst að til þess þarf kerfisbreytingar,
jafnvel að raforkuverð hækki hjá einhverjum
notendum. En þetta er spurning um viðhorf til íbúa
landsins. Þetta er þegar gert með dreifingu á öðrum
orkugjafa, sem er olía. Ekki er gerður sérstakur
kerfisaðskilnaður eða þjóðfélagsaðskilnaður á
íbúum þéttbýlis og landsbyggðar í kostnaði við
símakerfi landsins. Bændur þekkja vel til þeirrar
þjóðfélagslegu jöfnunar sem kemur fram í dreifingu
og sölu á mjólk.
Gangi fyrirætlanir um töku arðs af Rarik og
fleiri svipuð áform fram mega sveitir enn búa við
hægagang í endurnýjun á dreifikerfi, lítil gæði
rafmagns og mismunun í kostnaði við dreifingu
þess. Á sama tíma þykir það þjóðþrifamál að
fækka þingmönnum landsbyggðar – til að jafna
atkvæðisrétt. Hvernig væri að byrja á því að jafna
búsetuskilyrði á Íslandi?
Að óbreyttu stefna núverandi stjórnvöld á að
kreista mjólk úr steinum – það er ekki gæfulegt.
/HB
„Eldsneytisfátækt“
Stafræn kort og landupplýsingar
í vörslu Landmælinga Íslands
voru um áramót gerð gjaldfrjáls,
samkvæmt ákvörðun Svandísar
Svavars dóttur umhverfis- og
auðlindaráðherra. Gögnin eru notuð
við ýmis verkefni á vegum stofnana
ríkisins, s.s. við eignaskráningu,
skipulags mál, náttúru vernd,
náttúru vá, orkumál, rannsóknir og
opinberar framkvæmdir, en einnig
gagnast þau almenningi og fyrir-
tækjum með margvíslegum hætti.
Markmiðið með því að gera stafræn
kort og landupplýsingar gjaldfrjáls er
að almenningi á Íslandi sé tryggður
greiður aðgangur að upplýsingum
um umhverfi og náttúru landsins.
Einnig er markmiðið að hvetja til
aukinnar notkunnar, úrvinnslu og
miðlunar þessara gagna t.d. á sviði
ferðaþjónustu, opinberrar stjórnsýslu
og í menntakerfinu.
Aðgengi að gögnum og
upplýsingum hefur aukist verulega
með tilkomu internetsins. Dæmi um
það er notkun Google-netfyrirtækisins
á kortum og landupplýsingum, en
fyrir nokkrum árum kynnti það
þjónustuvefina Google Earth og
Google Maps. Báðar þessar vefsíður
byggja að mestu á gjaldfrjálsum
gögnum, sem skýrir hversu ónákvæm
kort fyrirtækið notar af Íslandi.
Stafræn landakort og aðrar
opinberar landupplýsingar, s.s.
loftmyndir, hafa í auknum mæli
verið gerð aðgengileg án gjaldtöku í
nágrannalöndunum. Í nýlegri erlendri
rannsókn kemur fram að í þeim
löndum þar sem opinber kortagögn
og landupplýsingar eru án gjaldtöku
er vöxtur fyrirtækja sem reiða sig á
slík gögn 15% meiri en í þeim löndum
þar sem gögnin eru seld.
Þá hafa dönsk stjórnvöld bent á að
ávinningurinn af því að gera opinber
stafræn kort og landupplýsingar
gjaldfrjáls sé margfaldur fyrir
samfélagið, en það birtist meðal
annars í betri og meiri notkun á
gögnum og nýsköpun í atvinnulífinu.
Landmælingar Íslands hafa þegar
gert kortagögnin aðgengileg til
niðurhals á vef sínum www.lmi.is án
gjaldtöku.
Stafræn kort og landupplýsingar gerð gjaldfrjáls