Bændablaðið - 24.01.2013, Blaðsíða 33

33Bændablaðið | Fimmtudagur 24. janúar 2013
Hvernig líður útiganginum?
– um útigöngu hrossa og nautgripa
Löng og órofin hefð er fyrir
útigöngu hrossa að vetrarlagi.
Útiganga geldneyta og kvígna við-
gekkst allar aldir fram um 1800
að einhverju leyti. (Jón Torfason,
Jón Viðar Jónmundsson, 2001). Æ
algengara er nú að kálfar og kvígur
séu á útigangi allan veturinn.
Fyrir daga rammgerðra girðinga
og djúpra skurða gátu gripirnir reikað
um og leitað skjóls fyrir veðrum og
vindi, aðgengi að drykkjarvatni var
yfirleitt þokkalegt. Oftast þurftu
þessir gripir að lifa á beitinni einni
saman, en horfellir varð iðulega
nokkur í hörðum árum. Sem betur
fer er slíkt fátítt í dag, þótt ennþá
sjáist reisa hross. Offóðrun hrossa
er hins vegar orðin algengara
vandamál en vanfóðrunin, offóðrun
getur leitt til efnaskiptaröskunar sem
líkist sykursýki 2. Helstu einkenni
eru þykkildi í makka hrossanna og
hófsperra á mismunandi stigum.
Allt of algengt er að gripir hafi
ekki skjól. Kuldi og vosbúð getur
því verið alvarlegt dýravelferðarmál,
sérstak lega hjá hrossum á
umhleypinga sömum haustum.
Skilyrði til útigangs gripa
Allir gripir eiga að búa við s.k.
jafnhitaskilyrði; að hvorki sé of heitt
né of kalt á þeim. (S.k. „thermoneutral
zone“, hross: efri mörk 20-30 °C,
neðri mörk -15 °C, nautgripir: efri
mörk 25-26 °C, neðri mörk -16 til
-37 °C. Það tekur dýrin u.þ.b. þrjár
vikur að aðlagast breyttu hitastigi.)
Hross og nautgripir þola kulda
ágætlega. Fái þau að venjast
kuldanum á eðlilegan hátt (útiganga
að hausti) búa þau sig til vetrarins
með:
verja og einangra vel gegn
kulda og bleytu. Því er
mikilvægt að dýrin séu hrein
og legusvæðin sömuleiðis hrein
og þurr, óhreinindi eyðileggja
einangrunargildi feldsins.
vel gegn kulda. Íslensk hross og
holdagripir safna fitu undir húðina,
mjólkurkúakyn (m.a. íslenskir
nautgripir) safna fitunni í kviðar-
hol, en þar kemur hún að litlum
notum sem kuldavörn.
Þess vegna eykst fóðurþörfin við
aukinn kulda.
Kuldaþol gripa eykst smám
saman, fyrsta kuldakastið er erfiðast
en svo herðast gripirnir. Því má ekki
setja gripi aftur út sem teknir hafa
verið á hús á hausti, það getur skaðað
gripina. (Jordbruksverket, 1997)
Hross þola þó betur að fara aftur
út, að því tilskildu að þau séu ekki
farin að ganga úr hárum, að þau séu
í góðum holdum og búið sé vel að
þeim eftir að þau koma út.
Í köldu og þurru loftslagi eru litlar
líkur á kuldastressi/ofkælingu. Mikill
loftraki/rigning og hvassviðri veldur
dýrunum hins vegar óþægindum
og kulda. Einkenni ofkælingar er
skjálfti og að dýrin standa í keng.
Þau reyna að verjast kælingunni með
því að leita í skjól, hama sig til að
minnka vindkælinguna, hópa sig til
að hafa skjól og hita hvert af öðru.
Teknologi)
Hvernig tapa gripir varma?
Varmatap með leiðni verður þegar
skrokkur dýrsins snertir eitthvað
sem er kaldara en dýrið. Þegar
dýrið liggur verður snertiflöturinn
við jörð/gólf stór. Því er mikilvægt
að legusvæðið sé þurrt og einangri
vel (gúmmí, hálmur). Steypa leiðir
mikinn varma og járn ennþá meiri,
þannig að þessi efni eru mjög
óhentug í legusvæði.
Varmatap frá dýri út í
andrúmsloftið kallast varmastreymi/
því er mikilvægt að dýrið geti leitað
í skjól. Þykkur og hreinn feldur
feldi minnkar einangrunargildið
og dýrið þarf að nota meiri orku til
að þurrka sig. Skítugur feldur (t.d.
kleprar á lærum og kviði) hefur tapað
einangruninni varanlega.
Geislun hitar dýrið þegar sólin
skín. En innrauð geislun veldur
líka varmatapi frá dýrinu. Veggir
og þak á skjóli minnka geislunina
frá dýrinu og þar með varmatapið.
(Jordbruksverket, 1997)
Útiganga nautgripa
Nautgripir sem ganga eiga úti að
vetrarlagi verða að vera nægilega
þroskaðir og í góðum holdum.
Gripirnir skulu hafa nægan aðgang að
hreinu og ómenguðu drykkjarvatni.
Nautgripir geta ekki nýtt snjó í stað
drykkjarvatns. Fóðrið skal vera
nægilegt til vaxtar og viðhalds,
reikna verður með aukinni fóðurþörf
vegna kuldaálags. Ekki má gleyma
steinefnunum.
Fóðra verður í gjafagrindum
svo fóðrið mengist ekki. Gæta
verður þess að allir gripir komist
að fóðrinu í einu. Hópsálin ræður
meiru en hungur og þorsti, þannig
að lægra settir gripir gætu farið
svangir og þyrstir með hjörðinni frá
fóðrinu. Gott er að hafa brynningu
og fóðuraðstöðu á svipuðum slóðum.
Gjafagrindurnar ættu að vera
sólarmegin og helst í skjóli þannig
að gripunum verði ekki kalt. Annars
er hætt við því að gripirnir éti ekki
ætti að vera þurrt og hart svo ekki
myndist svað við grindurnar. Flytja
verður grindurnar eftir þörfum, öllum
gripum líður illa að standa í forinni.
Skýli ættu að vera nálægt brynn-
ingu og gjafaaðstöðu, það auðveldar
að opið snúi til suðurs, sólin þurrkar
eina hlið opna, annars tvær breiðar
dýr geti forðað sér, háttsett dýr standa
oft í dyrunum og varna lægra settum
inngöngu. Halda verður legusvæðinu
þurru og hreinu. (Petersson)
-
lega. Húsaskjól verður að vera tiltækt
fyrir veika eða slasaða gripi.
Útiganga hrossa
Nú eru flest hross á afmörkuðum
svæðum, skjól stundum lítið sem
ekkert og brynning í höndum eigenda.
fullgrönn til útigangs, en fitulagið
utan á síðum er þeim mikilvægt sem
einangrun gegn kulda. Haustin eru
oft erfiðasti tíminn á hrossunum,
bleyta og kuldi gengur nærri þeim
og þau leggja af og fá holdhnúska.
gott skjól!
Samkvæmt reglugerð um aðbúnað,
umhirðu og heilbrigðiseftirlit hrossa
þurfa hross sem eru að fara á útigang
síðla hausts að hafa gott fitulag undir
húð (holdastig 3,5-4). Sömuleiðis
skulu hrossin ávallt hafa nægan
aðgang að hreinu og ómenguðu
drykkjarvatni og fóðri sem að
magni, gæðum og næringarinnihaldi
fullnægja þörfum hrossa til vaxtar,
viðhalds og notkunar. Hrossin
skulu geta leitað skjóls fyrir veðri
og vindum. Að vetri skal fylgjast
daglega með hrossum á útigangi.
(Reglugerð 160/2006 um aðbúnað,
umhirðu og heilbrigðiseftirlit hrossa,
2013).
Hross sækja langar leiðir yfir
polla og læki ef þau vita af góðri
brynningu. Nú er hægt að fá ýmsar
tegundir af frostfríum brynningum
sem tryggja gott aðgengi að vatninu.
Gjafagrindur varna mengun
heysins og rjúfa þannig smitleiðir
iðraorma og annarrar óværu, s.s.
salmonellu. Tryggja þarf að öll hross
komist að fóðrinu í einu, annars er
hætta á að lægra settir einstaklingar
afétist. Sömuleiðis verður að raga
stóð þannig að ungviði og fylsugur
fái örugglega nægju sína, þar sem
fullorðnir geldingar geta verið mjög
frekir til matar síns. Steinefnagjöf er
nauðsynleg, sérstaklega fyrir ungviði
og fylfullar hryssur.
Ágætar leiðbeiningar eru til um
aðbúnað og fóðrun útigangs, hér skal
sérstaklega bent á grein Guðrúnar
Stefánsdóttur: „Útifóðrun hrossa“
(Eiðfaxi, www.eidfaxi.is, 2012)
Grein Guðrúnar Stefánsdóttur og
hrossa; „Mat á holdafari hrossa“ er
sömuleiðis aðgengileg á vefsíðum
Eiðfaxa. (Eiðfaxi, www.e-pages.dk/
eidfaxi)
Meta verður ástand beitilandsins
og beitarþol. Heyfóðrun skal m.a.
miðast við að ekki sé gengið of
„Hrossahagar – aðferð til að meta
ástand lands“ er að finna á vefsíðu
Því miður vantar enn mjög víða
skjól fyrir hross á útigangi. Gera
þyrfti verulegt átak á landsvísu að
koma upp skjólum, en leiðbeiningar
um gerð einfaldra skjóla eru á vefsíðu
ýmsar útgáfur af hrossaskjólum og
margar mjög hugvitsamlegar, flestir
hrossaeigendur hugsa vel um sín
hross og sjá þeim fyrir skjóli. Gaman
væri að sjá úttekt þessum skjólum því
víst ber að hrósa þeim sem gera vel.
Velferð gripa á útigangi
Ef rétt er búið að gripum á útigangi
fer oft mun betur um þá úti en á húsi.
Velferð gripanna er sá þáttur sem
aldrei má víkja frá og að sjálfsögðu
ber eigandi/umráðamaður dýrs
fulla ábyrgð á velferð dýrsins.
En samfélagið ber líka ábyrgð ef
eitthvað fer úrskeiðis og því ætti
hver sá sem verður var við frávik
í dýrahaldi að tilkynna það strax til
Matvælastofnunnar, sem nú fer með
öll verkefni sem lúta að heilbrigði og
velferð allra dýra.
Nú liggja fyrir Alþingi drög
að nýjum dýravelferðarlögum.
Þessi lög eiga að skýra og gera
alla málsmeðferð skilvirkari þegar
eitthvað fer úrskeiðis í aðbúnaði,
fóðrun og meðferð dýra, hægt verður
að grípa fyrr inn og tryggja velferð
dýranna strax.
Katrín Andrésdóttir.
Heimildir
BÍ. (16. mars 2009). Hagaskjól
fyrir hross. Sótt frá http://www.bondi.
is/lisalib/getfile.aspx?itemid=2487
Eiðfaxi. (19. desember 2012). Sótt
frá www.eidfaxi.is: http://eidfaxi.is/
pdf/Heilsa/Utifodrun_hrossa.pdf
Eiðfaxi. (án dags.). www.e-pages.
dk/eidfaxi. Sótt frá http://www.e-
pages.dk/eidfaxi/27/6
Jón Torfason, Jón Viðar
Jónmundsson. (2001). Íslenska
mjólkurkýrin. Bókaútgáfan Hofi.
Jordbruksverket. (1997). Utedrift
med nötkreatur.
Petersson, A. (án dags.).
Utedrift med nötkreatur. Sótt frá
Jordbruksverket (SJV) : http://www.
vaxteko.nu/html/sll/sjv/jordbruksinfo/
JIN97-12/JIN97-12.HTM
Rala, Landgræðslan. (7.
maí 2009). www.lbhi.is. Sótt frá
http://www.lbhi.is/lisalib/getfile.
aspx?itemid=4013
Reglugerð 160/2006 um aðbúnað,
umhirðu og heilbrigðiseftirlit
hrossa. (17. janúar 2013).
Reglugerð um aðbúnað, umhirðu
og heilbrigðiseftirlit hrossa. Sótt
frá Stjórnartíðindi: http://www.
reglugerd.is/interpro/dkm/WebGuard.
nsf/58439f05a7f412f00256a0700347
6bc/1b5426eef797aedc0025711e005
ff5fa?OpenDocument
SLU, Jordbrukets Biosystem och
Teknologi. (án dags.). När fryser
nötkreatur. Sótt frá http://www.
vastansjo.com/assets/Uploads/doc/
presentationsmaterial-060508.pdf?
PHPSESSID=746k8g4f5gre3gpe9p
rhsch4u7b439f05a7f412f00256a07
003476bc/1b5426eef797aedc00257
11e005ff5fa?OpenDocument
SLU, Jordbrukets Biosystem och
Teknologi. (án dags.). När fryser
nötkreatur. Sótt frá http://www.
vastansjo.com/assets/Uploads/doc/
presentationsmaterial-060508.pdf?
PHPSESSID=746k8g4f5gre3gpe9p
rhsch4u7
Katrín Andrésdóttir Því miður vantar enn mjög víða skjól fyrir hross á útigangi. Gera þyrfti verulegt átak á landsvísu að koma upp
skjólum, en leiðbeiningar um gerð einfaldra skjóla eru á vefsíðu Bændasamtakanna (BÍ, 2009).
Dæmi um gott skýli fyrir útigangshross.
Bændablaðið
Með yfirburðalestur á landsbyggðinni
(Samkvæmt lestrarkönnun Capacent)
Kemur næst út 7. febrúar
Smáauglýsingar
56-30-300
Hafa áhrif
um land allt!