Bændablaðið - 24.01.2013, Blaðsíða 35

35Bændablaðið | Fimmtudagur 24. janúar 2013
Mengandi stóriðja – nei takk
Athyglisverður pistill birtist í
Morgunblaðinu 14. nóvember
síðastliðinn. Þar er greint frá því
að stjórn Faxaflóahafna, sem
á land það er iðnaðarsvæðið á
Grundartanga stendur á, hafi
ákveðið að láta gera umhverfisúttekt
á svæðinu. Sem kunnugt er eru tvö
stóriðjufyrirtæki með starfsemi
á Grundartanga, Norðurál og
Elkem Ísland, auk margra smærri
atvinnufyrirtækja sem þar hafa
risið á síðustu árum. Tilgangur
úttektarinnar er sagður vera sá að
sannreyna þær umhverfismælingar
sem þar hafa farið fram og „hvort
þær gefa raunsanna mynd af því
mengunarálagi, sem nú er vegna
starfsemi á Grundartanga. Einnig
að skilgreina þolmörk svæðisins
miðað við núverandi og væntanlegt
mengunarálag með frekari
uppbyggingu“.
Skipaður hefur verið starfshópur
sérfræðinga til að stýra verkefninu.
Er starfshópnum meðal annars
ætlað að meta hver hugsanleg
þolmörk svæðisins séu með tilliti til
mengunarþátta og „hvort mengun sé
í einhverjum tilvikum komin að þeim
mörkum“.
Ætlunin er að ljúka verkefninu
í mars á næsta ári og kynna þá
niðurstöður. Þetta er satt að segja
talsverð tíðindi sem koma þó
líklega ekki öllum á óvart. Fram
kemur í fréttinni að sumir nágrannar
Grundartanga í Hvalfjarðarsveit og í
Kjós hafi lengi gagnrýnt starfsemina
þar vegna mengunar og stækkunar
atvinnusvæðisins.
Í apríl á liðnu vori birtist grein
í Bændablaðinu eftir Ragnheiði
Þorgrímsdóttur, bónda að Kúludalsá,
skammt vestan stóriðjusvæðisins,
þar sem hún greinir frá ókennilegum
veikindum í sínum hrossum frá árinu
2007, sem hún telur stafa af flúormengun
í gróðri af völdum stóriðjunnar. Lýsir
hún baráttu sinni við Matvælastofnun
(Mast) og yfirdýralækni vegna þessa
máls, sem lítið hafi gert með tilmæli
hennar um rannsókn á líffærum úr
hinum sjúku hrossum, en látið nægja
að mæla flúor í beinsýnum, sem þó
hafi sýnt þrefalt meira flúromagn en
áætlað landsmeðaltal geri ráð fyrir.
Ber hún Matvælastofnun heldur
illa söguna. Eitthvað virðist sem
umræðan um mengun frá stóriðjunni
á Grundartanga sé farin að hafa áhrif,
fyrst Faxaflóahafnir sjá nú ástæðu til
að fara út í fyrrnefnda úttekt á svæðinu,
sem er vissulega góðra gjalda vert.
Verður fróðlegt að sjá hvað út úr þeirri
úttekt kemur og hvaða áhrif hún mun
hafa á frekari starfsemi á Grundartanga.
En víkjum nú sögunni austur á
Reyðarfjörð. Þar tók sem kunnugt er
til starfa risaálver Alcoa árið 2007,
sem senda mun 520.000 tonn af
koltvísýringi út í andrúmsloftið árlega.
Nokkuð er síðan fréttir tóku að berast
af því að tekið væri að gæta mengunar
í nágrenni álversins, sem er nánast við
bæjardyrnar á þéttbýlinu í Reyðarfirði,
svo fólk væri jafnvel hikandi við að
fara í berjamó á slíkum slóðum. Á
liðnu hausti greindi svo RÚV tvívegis
frá því að komið hefði í ljós veruleg
flúormengun í gróðri í Reyðarfirði,
sem búfénaði gæti stafað hætta af og
bændur voru í vafa um hvort gætu nýtt
heyfang af túnum, sem þó reyndist
ástæðulaus ótti er upp var staðið.
Umhverfisstofnun var sögð vera að
skoða málið og Alcoa gaf þá skýringu
á flúornum að „viðvörunarkerfi“ hefði
bilað og lofaði bót og betrun. Eitthvað
virðist bera hér að sama brunni og á
Grundartanga en sá er þó munur á
að álverið á Reyðarfirði hefur aðeins
starfað í skamman tíma, í fimm ár.
Álfyrirtækin reyna eðlilega að gera
sem minnst úr mengunaráhrifum, það
er þeirra skylda. Norðurál lætur hafa
eftir sér í Bændablaðinu hvað snertir
flúormengun á Grundartanga að þar
sé um einhvern misskilning að ræða,
en aukningu flúors þar megi rekja
til stækkunar álversins fyrir fimm
árum, þegar losun flúors hafi aukist
tímabundið. Sú aukning hafi ekki
verið umfram það sem heimild var
fyrir undir stjórn Umhverfisstofnunar.
Þar á bæ var orsökin sögð vera
stækkun álversins, en í Reyðarfirði
bilun í búnaði. Ég spyr, eru þetta
trúverðug rök? Ekki virðast þó allir
heimamenn við Hvalfjörð reiðubúnir
að samþykkja „misskilninginn“. T.d
hefur Bændablaðið í sömu grein
eftir Sigurbirni Hjaltasyni, oddvita
Kjósarhrepps, að árlegar mælingar á
svæðinu sýni „stigvaxandi mengun og
að sveitunum nálægt Grundartanga sé
margvísleg hætta búin“.
Kjarni málsins er sá að mikil
mengun berst frá álverum og annarri
stóriðju og hún leggur til stærstan
hluta þeirrar mengunar sem nú spillir
loftgæðum okkar Íslendinga. Stóriðjan
mengar mest, þótt bílar og önnur
samgöngutæki eigi þar drjúgan hlut
að máli. Við Íslendingar höfum sem
þjóð skuldbundið okkur samkvæmt
Kyoto-sáttmála til að draga úr losun
koltvísýrings (CO2) í andrúmsloftinu,
sem nú er farin að valda breytingum á
veðurfari með afleiðingum sem öllum
ættu að vera ljósar, sem um það vilja
hugsa á annað borð. Með aukinni
stóriðju erum við að vinna gegn þeirri
stefnumótun. Svo einfalt er það.
Álver eru ekki umhverfisvæn
atvinnustarfsemi. Þau krefjast
virkjana og mikilla fórna í
óspilltri náttúru landsins, eins
og virkjunarframkvæmdirnar á
Austurlandi hafa leitt í ljós, þar sem
meira að segja sjálfu Lagarfljótinu, einu
mesta og fegursta vatnsfalli landsins,
hefur verið umturnað. Þar við bætist
að heildaráhrif stórframkvæmdanna
á Austurlandi hafa orðið talsvert
minni en gert var ráð fyrir. Álverið
hefur ekki snúið við byggðaþróun á
Austurlandi. Burtfluttir Austfirðingar
hafa ekki flykkst austur til að vinna í
álveri, eins og áköfustu fylgjendur þess
héldu fram. Reynslan er ólygnust. Fólki
heldur áfram að fækka á Austurlandi,
enda vitað að ekki vilja allir vinna í
álbræðslu. Af 4-500 beinum störfum
sem skapast hafa í álverinu, sem að hluta
eru skipuð útlendingum og vissulega
munar um, hafa tapast á þriðja hundrað
störf á móti í fjórðungnum vegna
samdráttar í sjávarútvegi og smærri
atvinnustarfsemi, sem að einhverju leyti
má skrifa á ruðningsáhrif álversins.
Viðurkennt er líka að hvert starf í
álveri er tiltölulega dýrt, miðað við
hve fá störf þau skapa. Byggðarlögin
á sunnanverðum Austfjörðum, svo sem
Stöðvarfjörður, standa höllum fæti um
þessar mundir. Ekki blæs heldur byrlega
fyrir áliðnaðinum nú um stundir.
Arðsemi Kárahnjúkavirkjunar er enn
of lítil, sagði forstjóri Landsvirkjunar
á liðnu ári, en vart mun hún fara
batnandi, þar sem heimsmarkaðsverð á
áli fer nú lækkandi, meðal annars vegna
innkomu Kínverja inn á markaðinn, og
ekki eru horfur á að úr rætist á næstu
árum. Hugmyndir um sæstreng til
útlanda eru óraunhæfar. Við Íslendingar
höfum nú þegar fest um 80% af allri
raforkuframleiðslu okkar í stóriðju,
sem er hættulega mikið fyrir fámenna
þjóð og mál að linni.
Öll skynsamleg rök hníga að því
að ekki verði reist fleiri álver á Íslandi
í náinni framtíð, heldur snúum okkur
að fjölbreyttri atvinnustarfsemi á
sviði smærri iðnaðar og hátækni, auk
vaxandi ferðaþjónustu, sem skapað
geti fleiri störf, auk hinna hefðbundnu
atvinnugreina, landbúnaðar og
sjávarútvegs, sem alltaf verða að
sjálfsögðu kjölfestan. Áfram munum
við eitthvað þurfa að virkja, en við
eigum að gera það í sátt við landið
og fólkið í landinu. Rammaáætlunin,
sem nú er til meðferðar í þinginu,
er spor í rétta átt. Með þessu mæla
bæði umhverfisleg og efnahagsleg
rök, en þó eru umhverfisrökin líklega
þyngri á metunum, því landið sjálft
og umhverfið er okkar dýrmætasti
höfuðstóll. Mistökin eru til þess að
læra af þeim. Vonandi tekst okkur það
sem þjóð.
Ólafur Hallgrímsson,
Mælifelli í Skagafirði.
Í Bændablaðinu var birt grein
hinn 10. janúar síðastliðinn þar
sem fjallað er um frumvarp sem
nú liggur fyrir Alþingi til breytinga
á lögum um lax- og silungsveiði.
Höfundarnir, sem eru félagsmenn
í Veiðifélagi Árnesinga, finna
frumvarpinu allt til foráttu. Þeir
gefa einnig í skyn að tilgangur
lagasetningar sé sprottinn af
ómálefnalegum ástæðum. Hið rétta
er að tilgangur frumvarpsins er að
lögfesta reglur um starfsemi deilda
í veiðifélögum, en slíkar reglur er
ekki að finna í lögunum í dag.
Forsaga málins er, eins og fram
kemur í greinargerð með frumvarpinu,
að við endurskoðun reglugerðar um
starfsemi veiðifélaga kom í ljós
að ekki var lagastoð í núgildandi
lögum til að setja neinar reglur um
starfsemi deilda innan veiðifélaga.
Engin fyrirmæli er að finna í lögunum
sjálfum um hvernig starfi deilda skuli
háttað, starfi veiðifélag í deildum. Þá
leiddi skoðun í ljós að nokkur fjöldi
veiðifélaga starfar í deildum og er
framkvæmdin með ýmsum hætti.
Margar deildir innan veiðifélaga
starfa eins og um sjálfstæð veiðifélög
sé að ræða, og dæmi eru um að að
veiðifélagið sjálft sé ekki starfandi,
heldur aðeins deildirnar innan þess.
Þetta ákvæði 39. gr. laga nr. 61/2006
um deildir hljóðar svo:
„Í samþykktum má kveða á um
að veiðifélag starfi í deildum, enda
taki hver deild yfir tiltekið veiðivatn
eða hluta vatns. Hver deild ráðstafar
þá veiði í sínu umdæmi með þeim
skilyrðum sem aðalfundur félagsins
setur.“
Annan stafkrók er ekki að finna
um deildir eða starfsemi þeirra í
fyrrnefndum lögum. Ekki er heldur
að finna í lögskýringargögnum hvort
deildaskipta skuli öllu veiðifélaginu,
sé tekin ákvörðun um að félagið starfi
í deildum samkvæmt greininni. Þó
má segja að orðalag greinarinnar, að
„hver deild ráðstafar“ o.s.frv., bendi
til að sú hafi verið ætlunin. Um það
verður þó ekki fjölyrt hér.
Í blaðagreininni er vikið að
nokkrum atriðum, og einnig
ummælum mínum sem formanns LV
sem rétt er að fara nokkrum orðum
um. Greinarhöfundar geta þess í
skrifum sínum að matsnefnd hafi
verið stöðvuð í að starfa fyrir deildir
og velta fyrir sér „hver sem stóð nú
fyrir því.“ Vísa þeir til umbeðins
mats á arðskrá fyrir Tungufljótsdeild
Veiðifélags Árnesinga. Í því tilviki má
upplýsa að fram komu andmæli frá
félagsmanni í deildinni við fyrirtöku
matsmálsins.
Matsnefnd taldi ekki fært að halda
áfram vinnu við matsgerðina í ljósi
þeirrar óvissu sem skapast hafði,
eftir að þessi andmæli voru komin
fram, en félagsmaðurinn taldi að lögin
heimiluðu eingöngu að matsnefnd
úrskurðaði um arðskrá í veiðifélögum
en ekki í deild innan þeirra.
Þegar þessi staða var komin upp
leitaði Landssamband veiðifélaga álits
Karls Axelssonar hrl. á réttarstöðu
deilda í veiðifélögum. Þess má geta
að Karl Axelsson er gjörkunnugur
lögunum um lax- og silungsveiði, enda
einn af höfundum þeirra. Karl kom
að þessu máli án nokkurra efnislegra
fyrirmæla frá LV og eingöngu í því
augnamiði að skýra lagalega stöðu
deilda innan veiðifélaga. Niðurstaðan
blasir við. Deildir innan veiðifélaga
hafa ekki aðrar heimildir en lögin
kveða á um, m.ö.o., að ráðstafa veiði
með þeim skilyrðum sem veiðifélag
setur þar um. Sjálfstæði deilda
til töku ákvarðana án samþykkis
veiðifélags er því ekki til að dreifa.
Allar hugleiðingar greinarhöfunda um
tilefni og tilgang lögfræðivinnu Karls
í þessu máli eru bæði ósannar og ekki
sæmandi.
Þá vísa greinarhöfundar til
ummæla undirritaðs í viðtali við
fréttavefinn Vísi og segja málflutning
grunsamlegan. Í viðtalinu er vísað til
þeirra ummæla að nýtingaráætlanir
í veiðifélögum taki aðeins til
stangveiði í straumvatni en netaveiði
sé hins vegar stjórnað með lögunum
sjálfum. Hafa verður í huga að með
fyrirliggjandi frumvarpi er ekki
verið að setja nein sérákvæði um
inntak nýtingaráætlana sem deildir
kunna að setja sér. Um þetta atriði
segir í frumvarpinu sjálfu að ákvæði
laganna um lax- og silungsveiði gildi
um stofnun og starfsemi deilda eftir
því sem við á. Í 29. gr. laganna um
lax- og silungsveiði eru ákvæði um
stangveiði í straumvatni. Þar segir:
„Veiðifélag eða veiðiréttarhafar,
þar sem ekki eru veiðifélög, skulu
setja nánari reglur um stangveiði á
veiðisvæði sínu sem gilda skulu í a.m.k.
8 ár. Slíkar reglur, nýtingaráætlun skal
Fiskistofa samþykkja os.frv.“
Í kaflanum um fastar veiðivélar í
straumvatni (28 gr.) er hvergi vikið
að því að setja skuli nýtingaráætlun
um netaveiði enda skýr fyrirmæli
laganna í 7 liðum hvernig heimilt er
að stunda slíkar veiðar. Sú nýbreytni
er í lögunum um lax- og silungsveiði
frá 2006 að Veiðimálanefnd var
lögð niður. Eitt helsta verkefni
Veiðmálanefndar var að fjalla um
leyfilegan stangafjölda í ám og
vötnum. Þetta verkefni var flutt
til veiðifélaganna sjálfra með
lagabreytingunni, og þeim jafnframt
gert að gera nýtingaráætlanir í þessu
skyni. Landssamband veiðifélaga
hefur haft það að markmiði að
stuðla að því að lög og reglur um
starfsemi veiðifélaga séu skýr og
ljós í framkvæmd. Veiðifélög þurfa
að gæta fyrirmæla stjórnsýslulaga í
störfum sínum og það verður ekki
gert án þess að lagaumgjörðin sé
traust. Á því byggir farsælt starf
veiðifélaganna og skylduaðild að
þeim. Af þeim ástæðum beittum
við okkur fyrir því að lögin um lax
og silungsveiði voru endurskoðuð
á fyrri hluta síðasta áratugs, en þau
höfðu staðið að mestu óbreytt frá
1970.
Við höfum jafnan haft þá reglu
að fjalla um vandasöm álitamál
að aðalfundum landssambandsins.
Þannig mótuðum við stefnuna við
endurskoðun laganna 2006 og einnig
nú síðasta sumar, þegar fjallað var og
ályktað um nauðsyn lagasetningar
til að skýra stöðu deilda innan
veiðifélaga. Það er athyglisvert að
í þeirri blaðagrein sem er tilefni
þessara skrifa er fátt um tilvitnanir í
lögin um lax- og silungsveiði. Hins
vegar er engin vöntun á órökstuddum
sjónarmiðum höfunda sem ekki eiga
sér neinn stuðning í gildandi lögum.
Þannig er blaðagreinin samfelldur
vitnisburður um nauðsyn þess
að settar verði skýrar reglur um
starfsemi deilda í veiðifélögum. Verði
það ekki gert hlýtur að skoðast hvort
eigi að halda heimildaákvæði til að
veiðifélög starfi í deildum áfram í
lögunum. Augljóst er að deildir geta
ekki starfað utan við lög og rétt til
framtíðar litið. Slíkt fyrirkomulag
mun um síðir grafa undan núgildandi
skipulagi veiðimála.
Frumvarpið og greinargerð má
finna á vefslóðinni http://www.
althingi.is/altext/141/s/0466.html
Óðinn Sigþórsson, formaður Landssambands veiðifélaga (LV):
Frumvarp um deildir í veiðifélögum
Þegar kemur að refaveiðum er
full ástæða til að fagna því að
skynsemin hafi sigrað öfgarnar
og að meirihluti Alþingis hafi, við
afgreiðslu fjárlaga, ákveðið að veita
30 milljónum til refaveiða á næsta
ári. Í grein sem Svandís Svarsdóttir
umhverfisráðherra ritar í síðasta
Bændablað („Refaveiðar í sátt“) er
látið liggja að því að ríkisstjórnin
hafi haft forystu í þessu máli. Þetta
er furðuleg söguskýring og kallar á
stutta yfirferð yfir hvernig málum
hefur verið háttað.
Umhverfisráðherra vildi hætta
refaveiðum
Árið 2010, á fyrsta ári sínu
sem umhverfisráðherra, lagði
Svandís Svavarsdóttir til að
fjárveitingum til refaveiða yrði
hætt. Í grein sinni heldur ráðherra
því fram að þetta hafi verið hluti af
aðhaldsaðgerðum ríkisstjórnarinnar.
Við umræður um málið kom fram
að virðisaukaskatturinn af framlagi
ríkissjóðs og sveitarfélaga samanlagt
hefði í mörgum tilfellum verið
hærri en framlag ríkissjóðs til
málaflokksins. Undirritaður átti sæti í
fjárlaganefnd á þessum tíma og ákvað
nefndin, gegn vilja ráðherra, að setja
fjármagn aftur til refaveiða. Jafnframt
mælti nefndin
með því að
umhver f i s -
r á ð h e r r a
skipaði starfs-
hóp til að fara
heildstætt yfir
þessi mál og
lagðar yrðu
fram tillögur
um framtíðar-
skipan refa-
veiða fyrir
næstu fjárlagagerð. Ári síðar hafði
engin vinna verið unnin og ráðherra
tók aftur út fjárveitingar til refaveiða.
Á þessum tíma hafði ráðherra tryggt
meirihluta við þessa vitlausu aðgerð.
Tillaga um refaveiðar ekki frá
ráðherra
Undirritaður hefur í tvígang
flutt þingsályktunartillögu um
framtíðarskipan refaveiða og að
fjárveitingar verði hafnar á ný.
Stuðningur hefur verið við þessa
tillögu úr öllum stjórnmálaflokkum.
Sífellt fleiri fréttir af dýrbítum,
fækkun fugla og nú síðast óveður á
Norðurlandi þar sem dýrbítar gengu í
lifandi fé hefur aukið skilning margra
á þessu vandamáli.
Þrátt fyrir þetta voru hugmyndir
umhverfisráðherra ekki að hefja
refaveiðar að nýju, enda tillögur
varðandi það í fjárlagafrumvarpi
sem kom frá ríkisstjórninni í haust.
Í umræðum um málið á Alþingi fyrr
í vetur gaf ráðherra það í skyn að
erfitt væri að sanna að refurinn væri
að valda nokkru tjóni. Hins vegar
var breytt staða bæði í fjárlaganefnd
og á Alþingi og ljóst að meirihluti
var við að hefja aftur fjárveitingar
til refaveiða. Þetta leiddi til þess að
Alþingi tók þá ákvörðun að veita
aftur fjármagni til refaveiða.
Umhverfisráðherra hefur ekki
sýnt forystu í þessu máli, heldur
hefur hún þvert á móti unnið gegn
því allt kjörtímabilið. Að ríkisstjórn
sem unnið hefur gegn málinu allt
kjörtímabilið slái sér upp með
þessum hætti er auðvitað söguskýring
af verstu gerð. Staðreyndin er að
þau voru komin upp við vegg með
öfgafull sjónarmið og þess vegna
myndaðist sátt um skynsamar
tillögur. Skynsemin sigraði í þessari
orrustu en því miður hafa öfgar
ráðið för í alltof mörgum málum á
þessu kjörtímabili. Það bíður nýrrar
ríkisstjórnar að taka á þeim málum.
Ásmundur Einar Daðason
Alþingismaður
Framsóknarflokksins.
Umhverfisráðherra og refirnir
Ásmundur Einar
Daðason