Bændablaðið - 21.02.2013, Qupperneq 25

25Bændablaðið | Fimmtudagur 21. febrúar 2013
jafnvel þótt þær væru aðeins í nafni
formannsins Hallgríms Snorrasonar,
þá er það raunveruleikinn að
hefðu þær tillögur hans orðið að
veruleika hefði verið búið að draga
landbúnaðarframleiðsluna þannig
niður þegar efnahagshrunið varð að
ekki hefði verið burður í henni til
að framleiða hér mat. Við þurftum
að berjast gegn því að kjúklinga-
og svínakjötsframleiðsla væri ekki
steypt í tollfrjálsan innflutning.
Það sem menn gera sér aldrei grein
fyrir er að ef svínakjöt yrði dregið út
úr slátrun og kjötvinnslu hér á landi
myndi það þýða að hagkvæmni þess
geira yrði eyðilagður. Allur búskapur
eða öllu heldur vinnsla og slátrun í
öðrum kjötgreinum yrði ómöguleg
á eftir. Í hruninu fengum við síðan
upphringingar frá fólki sem vildi
þakka okkur fyrir að bændur væru
enn að störfum úti í sveitum, að
framleiða mat.
Svona eru öfgarnar sem maður
upplifði. Að vera fyrst sagður algjör
dragbítur á kjör al mennings í landinu
og standa í vegi fyrir kaupmáttar-
aukningu sem verkalýðsfélög
og félög kaupmanna reyndu að
selja fólki, yfir í að eiga sterka
grunnframleiðslu sem fólk þakkar
fyrir að eiga þegar til kastanna kemur.
Niðurstaðan varð að gerðar voru
breytingar af hendi stjórnvalda, sem
við bændur fundum sannarlega fyrir,
en í engu samræmi við afleiðingarnar
sem hefðu getað orðið.“
Haraldur segir að mjög hafi verið
barið á bændum á þessum tíma og
ýmsum meðölum beitt. Bændur hafi
á þessum tíma orðið átt fáa talsmenn
en þó alltaf átt hauka í horni.
„Ég get alveg vottað það að
maður var mjög einn í þessari baráttu
þegar fram í sótti. Gríðarsterk öfl
unnu gegn bændum og landbúnaði.
Það munaði aðeins hársbreidd að
peningabrjálæðið gerði út af við
landbúnaðinn. Við höfum alla tíð
verið að slást við samtök og einn
stjórnmálaflokk sem halda að þau
geti bætt stöðu sína með því að berja
á landbúnaðinum. Hins vegar áttu
bændur öfluga hauka og við áttum
mjög gott samtal við stjórnvöld og
alla ráðherra landbúnaðarmála. Ég
hef reyndar átt mjög gott samstarf
við alla ráðherra landbúnaðarmála
frá því ég tók við formennsku og
ég undanskil engan í þeim efnum.“
Þrekvirki unnið í hruninu
Þegar efnahaghrunið reið yfir ísland í
október 2008 vissu fæstir hvað við var
að etja. Ef horft er í baksýnisspegilinn
nú, þegar mesta rykið er sest, kemur
í ljós að ýmislegt gekk á sem aldrei
kom fyrir sjónir fólks. Fjöldi manna
gekk þar fram fyrir skjöldu og
vann þrekvirki í að halda hjólunum
gangandi. Haraldur segir að bændur
hafi haft raunverulegar áhyggjur af
því að landbúnaðarframleiðsla gæti
stöðvast hér á landi.
„Það var nauðsynlegt að huga
að mörgum þáttum. Við fórum strax
inn í ráðuneyti landbúnaðarmála
og ráðuneytið tók fast á málum,
m.a. í samstarfi við Seðlabankann.
Seðlabankinn brást strax vel við
þessum ábendingum. Við höfðum
áhyggjur af korni, umbúðum olíu
og slíkum hlutum sem hefðu mjög
fljótlega getað farið að hökta. Það
sem við vorum líka að hugsa um á
þessum tíma var að þó að bú lentu í
greiðslufalli þyrfti að vera hægt að
leysa út aðföng til búskapar, sækja
mjólk, flytja gripi í sláturhús og svo
framvegis.
Raunveruleikinn var auðvitað
sá að þótt bóndi væri tæknilega
gjaldþrota gátu bankastarfsmenn
ekki farið inn á búið og tekið við
því. Þetta skildu bankastjórnendur
svo sem mjög vel þegar við fórum
að tala þessu máli við þá. Mér er
minnisstæður fundur sem við áttum
með Birnu Einarsdóttur, bankastjóra
Íslandsbanka. Hún var sá bankastjóri
sem ég segi að hafa skilið kjarna
erindis okkar allra best. Hún sagði:
„Já, þetta er rétt hjá ykkur. Ég sé alla
vega engan fyrir mér í mínum banka
sem getur farið að mjólka eða gefa
kindum eða hirða svín.“
Það má líka segja að tiltölulega
fljótt hafi rykið sest og menn áttað
sig. Ég held að enginn bóndi hafi í
raun lent í stoppi en það skipti máli
að hugsa fyrir þessu strax.“
Hugmyndir um að flytja alla
mjólkurframleiðslu á Suðurland
-Var til umræðu hjá bankastofnunum
á þessum tíma að skera rekstur
niður? Að slátra gripum, selja kvóta
og stöðva búrekstur þar sem menn
voru komnir í gjaldþrot?
„Það voru sannarlega hugmyndir
í þá veru, já. Það var líka meira en
það, það voru viðraðar við okkur
hugmyndir um að sameina mikið
búvöruframleiðslu og flytja hana
til á landinu. Þetta átti sérstaklega
við um mjólkurframleiðslu, en þar
voru hugmyndir um að flytja hana
frá Norðurlandi og á Suðurland þar
sem menn ímynduðu sér að væri
meiri hagkvæmni í rekstrinum.
Allt hugmyndir sem voru
örugglega ágætar í excel-skjali
en ekki í raunveruleikanum. Þá
skipti máli að tala um hluti eins
og búsetuskyldu á bújörðum og
takmarkanir á eignarhaldi bújarða.
Þegar Jón Bjarnason varð síðan
landbúnaðarráðherra sumarið 2009
skipti máli að hann sagði að hann
hygðist endurskoða jarðalög. Það
sló verulega á þessar raddir um
uppstokkun. Til að setja nú ekki alla
banka samt undir sama hatt er rétt
að nefna að þessum hugmyndum
var fyrst og fremst hreyft inni í
Kaupþingi.“
-Hrunið og afleiðingar þess hafa
staðið u.þ.b. helminginn af þinni
formannstíð og hafa tekið drjúgan
tíma í þínum störfum. Það hefur
væntanlega skaðað aðra vinnu að
hagsmunum bænda?
„Jú, við erum ekki að vinna að
framgangi og þróun landbúnaðarins
á meðan við erum í slökkvistarfi.
Strax á haustdögum 2008 er gripið
inn í búvörusamningana við fjár-
lagagerð. Við neituðum samkomu-
lagi um þær skerðingar.
Í janúar 2009 erum við búin að
ná samkomulagi við Einar Kristin
Guðfinnsson landbúnaðarráðherra
um framhaldið en þá er ríkisstjórnin
að verða örend. Sá samningur er síðan
gerður af Steingrími J. Sigfússyni
í apríl sama ár. Þá stöndum við í
þeirri trú að við séum að taka þátt
í að skapa samstöðu til að takast á
við kreppuna, fyrstir stétta.
Þegar við erum að tala við
stjórnvöld á þessum tíma var
meginhlutverk okkar að eyða
óvissu, því bændur þurftu ekki á
meiri óvissu að halda. Það var gert
af miklum myndarskap af beggja
hálfu. Við settum meðal annars þak
á verðtryggingu samninga okkar og
afnemum hana að hluta. Við ræddum
það við ráðherra hvort slíkar aðgerðir
ættu ekki rétt á sér á öðrum sviðum
efnahagslífsins. Án þess að við
hefðum nokkuð um það að segja
var það auðvitað andi viðræðnanna
að vísitala yrði hugsanlega tekin úr
sambandi að einhverju leyti. Við
gerum okkar samkomulag kannski
að hluta í þeirri vissu að við værum
hluti af púsluspili, hluti af einhvers
konar þjóðarsátt sem á þyrfti að halda
til að takast á við þessa erfiðleika.
Ég er algjörlega sannfærður um
að þetta samkomulag frá 2009
var og er mjög mikils virði fyrir
samskipti bænda og ríkisvalds og
fyrir framtíð búvörusamninga. Ef
búvörusamningar hefðu brotnað eftir
inngrip Alþingis 2008 og við ekki
samið hefðu búvörusamningar, eins
og við vorum búin að reka þá í áratugi
á undan, verið ónýtt fyrirkomulag.“
Ísland þurfti ekki á meiri óvissu
að halda
Síðastliðið haust voru búvörusamn-
ingar framlengdir á nýjan leik auk
þess sem nýr búnaðarlagasamningur
var undirritaður. Haraldur segir að
það hafi verið nauðsynlegt en ljóst
sé að taka þurfi samningana til gagn-
gerrar endurskoðunar næst.
„Alveg eins sannfærður og ég
var 2009 um að við værum að gera
rétt þá er ég núna sannfærður um að
nú verðum við að taka samningana
upp næst. Við getum ekki framlengt
þá með sama hætti og verið hefur
síðustu tvö skipti. Enda eru aðstæður
óvenjulegar.
Mér fannst svolítið sárt að upp-
lifa á bændafundum í haust ákveðið
áhugaleysi fyrir því hvað við vorum
að gera. Svolítið eins og það væri
bara sjálfsagt mál að samningar upp
á milljarða króna væru sjálfsagður
og eðlilegur hlutur.
Í minni formannstíð erum
við búin að gera nokkuð marga
búvörusamninga. Þessi samningar
hafa farið í gegn með miklum meiri-
hluta á Alþingi. Við höfum því búið
við mjög öflugt og gott samstarf við
Alþingi á þessum tíma.“
-Hvert hefði framhaldið orðið að
þínu mati ef bændur hefðu staðið
þverir fyrir árið 2009 og ekki komið
að borðinu með það í huga að þeir
yrðu að leggja sitt að mörkum við
endurreisn efnahagslífsins?
„Við hefðum orðið háð velvilja
Alþingis varðandi fjárveitingar
inn í samningana á hverju einasta
ári. Samdráttur til landbúnaðarins
hefði vafalaust orðið mun meiri.
Við hefðum aldrei getað byggt upp
neina framtíðarsýn, aldrei getað
horft lengra en til næstu fjárlaga.
Bændur gátu ekki setið hjá í þeim
samdrætti sem óhjákvæmilegur var.
Það hefur orðið slíkur samdráttur í
fjármunum til ýmissa verkefna af
hálfu ríkisvaldsins að það er beinlínis
bjánalegt að halda að við hefðum
getað farið eitthvað betur út úr því,
með búvörusamninga í óvissu. Fyrir
vikið hefðum við skapað óvissu í
búvöruframleiðslu og Ísland þurfti
ekki á meiri óvissu að halda. Ísland
þurfti atvinnuvegi sem hægt var að
keyra áfram. Við skulum ekki gleyma
því að vegna þessa hefur störfum í
landbúnaði fjölgað, á sama tíma og
atvinnuleysi hefur aukist. Verðmæti
útflutnings hefur aukist.
Útlánatöp í landbúnaði og
sjávarútvegi voru innan við þrjá
milljarða króna samkvæmt skýrslu
eftirlitsnefndar um skuldaskil en
voru tæpir 90 milljarðar í verslun
og þjónustu. Sú staðreynd finnst
mér segja að í landbúnaði er og var
raunveruleg verðmætasköpun. Hitt
er að landbúnaðurinn stóð sterkum
fótum þrátt fyrir að vera að koma
út úr gríðarlegu ofþenslutímabili
og þrátt fyrir þá augljósu staðreynd
að orsök á háu matarverðlagi er að
finna í gríðarlega óhagkvæmum
verslunarrekstri á Íslandi. En vegna
þess að verslunin fjármagnar fyrst
og fremst auglýsingar dagblaða
má ekki tala hátt um það í slíkum
miðlum.“
-Þegar samkomulagið við stjórn-
völd var gert 2009, um skerðingu
búvörusamninga, tölduð þið að
bændur væru að ganga á undan
með góðu fordæmi varðandi það
að taka á sig byrðar við endurreisn
efnahagslífsins. Þið tölduð að aðrir
myndu koma í ykkar fótspor. Finnst
þér það hafa gengið eftir?
„Nei, við sáum á þessum tíma
mun minni samdrátt í fjárveitingum
fjárlaga en boðað var. Það er erfitt að
útskýra fyrir bændum af hverju við
gáfum eftir, í því ljósi. Ég vil þó taka
fram að ríkisstuðningurinn er ekki
upphaf og endir í öllu í landbúnaði.
Það skiptir okkur mestu máli að
haldið sé við kaupmætti í landinu,
svo fólk geti keypt vörurnar okkar.“
Hefði átt að ganga harðar fram
varðandi skuldaafskriftir
-Ertu ánægður með það hvernig þér,
og forystu bænda, tókst til í þessum
efnum tengdum hruninu? Er eitt-
hvað sem þú telur að hefði átt að
gera öðruvísi?
„Ég er heilt yfir ekki ósáttur.
Eftir á að hyggja hefði ég viljað
að við gengjum harðar fram í því í
upphafi að skuldir yrðu afskrifaðar.
Við fengum ákveðin skilaboð um
að með góðum samtakamætti í
þjóðfélaginu væri hægt að knýja
slíkt fram. Ég nefndi þetta lauslega
við nokkur samtök launafólks en
fékk engan hljómgrunn. Ég skal bara
viðurkenna að ég sé mikið eftir því
að hafa ekki talað af meiri hávaða
og gengið harðar fram í því að
setja strax fram kröfu um almenna
skuldaleiðréttingu fyrir almenningu
og fyrirtæki strax í upphafi árs 2009.
Rá
ða
nd
i -
a
ug
lý
sin
ga
st
of
a
eh
f
BYLTING Í SÓTTHREINSUN
Sagewash sótthreinsikerfið
Hlutlaust efni sem drepur
bakteríur sem valdið geta
sýkingum, ásamt því að halda
tækjum, gólfi og veggjum
skínandi hreinum. Hafðu
samband við ráðgjafa KEMI
og fáðu nánari upplýsingar.
„Ég vil að við leggjum þessar viðræður niður. Við vitum það öll sem höfum verið að fást við þetta af hálfu Bænda-
samtakanna að það er enginn samningur, það er aðlögun að stefnu Evrópusambandsins sem þarna fer fram,“ segir
Haraldur um aðildarviðræður að Evrópusambandinu.