Bændablaðið - 28.11.2013, Page 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 28. nóvember 2013
Orkumál
Reynt að beisla orkutækni sólarinnar:
Kínverjar stíga stórt skref í kjarnasamrunatækni
Tækni við að framkalla kjarna-
samruna orku, líkt og á sólinni,
hefur tekið risastökk fram á við
á undanförnum misserum þó að
enn virðist mjög langt í að hægt
verði að byggja raunverulega
notahæfan kjarnasamrunaofn
til orkuframleiðslu. Virðast
Kínverjar vera að ná forskotinu
í þessum efnum af Bandaríkja-
mönnum, því þeir sem greindu
frá því 27. október að tekist
hafi í fyrsta sinn að framleiða
sjálfbæra kjarnasamrunaorku.
Það þýðir að meiri orka náðist út
úr kjarnasamrunanum en notuð
var til að búa hann til.
Í ritinu Nature Physics var greint
frá því hinn 18. nóvember sl. að
tekist hefði að tífalda eða jafnvel
tuttugufalda þann tíma sem hægt
var að halda yfir 100 milljóna
gráðu heitu plasmagasi stöðugu
í segulsviði, eða í 30 sekúndur. Þó
að þetta sé afar skammur tími er
þetta samt risastökk frá því sem
áður hefur tekist að gera á þessu
sviði. Menn glíma því ekki lengur
við að sanna að þetta sé mögulegt,
heldur hvort hægt sé að framkvæma
kjarnasamrunann í þeim skala að
hitinn verði beislaður á hagkvæman
hátt til raforkuframleiðslu.
Varla til heimabrúks
Þess má geta að 100 milljóna gráða
hiti er þokkaleg velgja. Er það vart
til heimabrúks ef tekið er tillit til
þess að yfirborðshiti sólar er um
5-6.000 gráður á Celsius og hitinn
í kjarna sólarinnar er talinn vera
nálægt 15 milljón gráðum.
Ekkert efni, hvorki málmar,
steinefni né annað sem notað er í
kjarnaofna í dag, getur haldið 100
milljóna gráða hita, hvað þá 150
eða 200 milljóna gráða hita eins og
menn eru að gæla við að ná.
Ofurheitum plasma stýrt
í segulsviði
Eina ráðið til þess er að framkalla
kjarnasamrunabrunann er að stýra
honum í afar sterku segulsviði þar
sem plasmagasið er látið fljóta
án snertingar við efnið í kring.
Vísindamenn hjá Experimental
Advanced Superconducting
Tokamak (EAST) framkvæmdu
kjarnasamrunatilraun sína á
dögunum í kleinuhringslaga
segulsviðs ofni í Hefei í Kína.
Vandinn við að hemja þann ofurhita
sem myndast við kjarnasamrunann
verður trúlega erfiðasta þrautin að
yfirstíga við smíði kjarnasamruna-
ofna í framtíðinni.
Erfiður biti fyrir
heimilisbókhaldið
Tilraun vísindamanna hjá EAST er
talin geta rutt brautina fyrir stærri
alþjóðlega tilraun sem nefnd hefur
verið International Thermonuclear
Experimental Reactor (ITER).
Áætlað var að hefja starfsemi þess
tilraunaofns árið 2020 og að fyrsta
kjarnasamrunatilraunin i honum
yrði framkvæmd árið 2028.
Hætt er við að kjarnasamruna-
tilraunirnar geti reynst erfiðar fyrir
heimilisbókhaldið. Talið er að not-
hæfur kjarnasamrunaofn geti kostað
20 milljarða dollara.
Samdráttur í fjárveitingum til
vísindastarfsemi um allan heim
gæti tafið þessar tilraunir, en þar
hafa Bandaríkjamenn t.d. nýverið
dregið til baka framlag sitt til ITER.
Eigi að síður telja menn eftir miklu
að slægjast því kjarnasamrunaorkan
gæti leyst orkuvanda mannkyns í að
minnsta einhverja tugi milljóna ára
og það án þess að valda loftmengun.
Spurningar hljóta þó hin svegar að
vakna eftir einhverjar milljónir ára
um áhrifin ef um of verður gengið
á vatnsbirgðir jarðarinnar, en
uppspretta kjarnasamrunaorkunnar
er vetni. /HKr.
Með kjarnasamruna ætla menn sér að lýkja eftir því ferli sem gerist á sólinni.
með slíkri tækni má ná fram ótrúlegri orku úr vatni, eða ollu heldur vetnis-
sameindum vatnsins.
Kjarnasamrunaorka
Kjarnasamruni verður þegar tveir eða fleiri atómkjarnar rekast saman á mjög miklum
hraða og sameinast og mynda nýja gerð atómkjarna. Við þennan árekstur og samruna
atómkjarnanna myndast mikil orka. Þetta er sama ferlið og gerist á sólinni. Það er ein-
mitt slík orka sem menn hafa á undanförnum 60 árum reynt að beisla í stýrðu ferli. Vatn
eða öllu heldur vetni er eldsneytið sem til þarf í kjarnasamruna á meðan úraníum er
notað sem eldsneyti til að framkalla þá keðjuverkun sem nauðsynleg er við framleiðslu
á kjarnorku og í kjarnorkusprengjum.
Kleinuhringslaga segulsviðs-kjarnasamrunaofninn EAST.
Að kunna að temja hjálpar við járningar
– segir Gunnar Halldórsson, nýkrýndur Íslandsmeistari í greininni, sem í tvígang hefur hlotið alla þrjá bikara í gæðingamóti Skugga
Mýramaðurinn Gunnar
Halldórs son, tamningamaður á
Arnbjörgum, varð nú í nóvember
Íslandsmeistari í járningum á móti
sem haldið var í Hveragerði. Þar
keppti Gunnar ásamt sjö öðrum
og bar sigur úr býtum. En hvenær
vaknaði áhugi hans á hestum?
„Ég man ekki eftir mér öðruvísi
en með áhuga á dýrum og þá
sérstaklega hestum og hundum.
Þegar ég var fjögurra ára, árið 1982,
flutti fjölskyldan úr Reykjavík að
Þverholtum á Mýrum. Í framhaldi
af því komu hingað nokkrir hestar
frá frændfólki okkar í Bakkakoti í
Landeyjum. Við bræðurnir fengum
að velja sinn hestinn hvor og þá
eignaðist ég hana Lísu mína. Hún var
ljósaskjótt, frekar lítil, ekki sérlega
falleg en reyndist mjög vel sem
ræktunarhryssa. Hún var þó aldrei
tamin neitt sérstaklega.“
Sigursæll á hestamótum
Ekki varð aftur snúið, hestabakterían
var komin til að vera. Gunnar hefur
keppt á öllum landsmótum hesta-
manna frá árinu 2002 og einnig á
nokkrum fjórðungsmótum. Hann
hefur unnið A-flokk gæðinga hjá
hestamannafélaginu Skugga í
Mýrasýslu síðastliðin átta ár og
einnig unnið í B-flokki. Þá hefur
hann átt glæsilegasta hest mótsins
nokkrum sinnum og tvisvar verið
valinn knapi ársins hjá Skugga.
„Ég hef líka keppt á Íslandsmótum
og að sjálfsögðu á minni mótum
innan héraðs og utan. Tvisvar
sinnum hafa mér hlotnast allir þrír
bikararnir á gæðingamóti Skugga.“
Gunnar er sjálfmenntaður í
járningum en hefur tekið próf
Félags tamningamanna í tamningum
og segist þess vegna vera titlaður
tamingamaður í símaskránni. Segist
hann þó að mestu hættur tamningum
nema á sínum eigin hestum.
Járningar starfar hann mikið við, að
mestu í næsta nágrenni í Borgarfirði
og á Snæfellsnesi en fer þó stundum
lengra. Hann segir galdurinn við
góðan járningamann vera að geta
skilið hestinn. – „Að hafa lært að
temja hjálpar mér til dæmis mjög
mikið við járningar, hvernig á að
nálgast hestinn og hafa skilning á
eðli hans.“
Ræktunin skilar árangri
Arnbjörg er einnig nafn á ræktunar-
búi fjölskyldunnar og einn hestur úr
búinu lék til dæmis hlutverk í nýlegri
mynd Benedikts Erlingssonar, Hross
í oss. Hvernig kom það til?
„Ég var ásamt mörgum öðrum
aðstoðarmaður með hesta í
myndinni og merin okkar, hún Brák,
var í einu af burðarhlutverkunum.
Hún hlaut þar hræðileg örlög en er
sprelllifandi í dag. Það sýnir hvað
galdur kvikmyndalistarinnar er
mikill.“
Arnbjörg eru nýbýli út úr
Þverholtajörðinni þar sem Gunnar
býr nú með fjölskyldu sinni.
Eins og fyrr segir flutti Gunnar í
Þverholt með foreldrum sínum
Ragnheiði Guðnadóttur og Halldóri
Gunnarssyni og eldri bróður Guðna.
Síðar bættust við systurnar Heiðrún
og Guðrún og í Þverholtum bjó
fjölskyldan í rúma tvo áratugi og
rak stórt kúabú. Halldór lést árið
2006 og þá var jörðin seld.
– En kom það aldrei til greina
að þú yrðir kúabóndi í Þverholtum?
„Nei, áhugasviðið lá meira í
hestunum. Maður getur ekki verið
kúabóndi með hálfum huga.“
Arnbjörg eru í um 25 km
fjarlægð frá Borgarnesi en
Gunnar og kona hans Guðríður
Ringsted, hjúkrunarfræðingur
og tónlistarkona, fluttu þangað í
nýbyggt hús árið 2010. Guðríður
starfar í Borgarnesi og þar eru
börnin þrjú líka í skóla og leikskóla.
Gunnar segir þau ekkert finna fyrir
fjarlægðinni, þetta sé örstutt. /A.G.
Gunnar járnar með dyggri aðstoð Öglu dóttur sinnar.
Gunnar keppir á gæðingnum Eskli frá Leirulæk sem er hans helsti keppnis-
hestur. Mynd / Dagur Brynjólfsson