Dagblaðið Vísir - DV - 30.03.2007, Blaðsíða 14

föstudagur 30. mars 200714 Fréttir DV
Davíð Oddsson Þegar davíð
tók við stjórnartaumunum, árið
1991, boðaði hann nýja og
ábyrgari stefnu í ríkisfjármálum.
Hann talaði um sjóðasukk og
átti fyrst og fremst við útlát
framkvæmdasjóðs til laxeldis.
Steingrímur Hermannsson
forsætisráðherrann hvatti menn
til dáða. Hann segir að miklar
vonir hafi verið bundnar við
laxeldið. Vonir sem síðar urðu að
engu.
Þórður Friðjónsson Þórður var
stjórnarformaður framkvæmda-
sjóðs þegar legt var út í miklar
fjárfestingar í fiskeldinu. Hann
hafði um skeið verið efnahagsráð-
gjafi ríkisstjórnar steingríms
Hermannssonar. Hann er nú
forstjóri Kauphallar Íslands.
Matthías Bjarnason matthías
var um langt skeið stjórnarfor-
maður Byggðastofnunar. Hann
réð miklu um úthlutun milljarða-
lána sem mörg töpuðust.
Guðmundur G. Þórarinsson
guðmundur var einn af fremstu
forgöngumönnum fiskeldisins.
gjaldþrot Ísþórs, stöðvar hans,
nam tæpum sex hundruð
milljónum.
Steingrímur J. Sigfússon
steingrímur varð landbúnaðar-
ráðherra þegar laxaveislan stóð
sem hæst. frægt varð þegar
hann kallaði eldislaxa „búfé“ í
bréfi til guðmundar B.
Ólafssonar, framkvæmdastjora
framkvæmdasjóðs Íslands.
Arðvænlegt laxeldi á Íslandi virð-
ist ekki bera sig. Fréttir þess efn-
is að fyritækin HB Grandi og Sam-
herji ætli að hætta í stórtæku laxeldi
á Austfjörðum og einbeita sér að til-
raunum með þorskeldi minna á að
laxeldi hefur áður verið reynt hér á
landi, án árangurs.
Svo virðist sem nokkurs konar
gullæði hafi gripið um sig um miðj-
an níunda áratuginn. Fjölmörgum
eldisstöðvum var komið á koppinn,
með ærnum tilkostnaði. Bankar og
sjóðir lögðu til fjármagn sem ekki
skilaði sér. Opinberir sjóðir reyndu
að koma greininni til aðstoðar með
þeim afleiðingum að ríkissjóður tap-
aði hátt í ellefu milljörðum króna. Til
samanburðar má nefna að Kröflu-
virkjun kostaði Íslendinga sjö millj-
arða.
Sjóðasukk
Þegar Davíð Oddsson varð for-
sætisráðherra, vorið 1991, boðaði
hann nýtt siðferði í meðferð opin-
bers fjár. Davíð sagði á þessum tíma
um svipleg örlög Framkvæmdasjóðs
og annarra sjóða, að peningum væri
veitt úr þeim fyrir pólitískan þrýst-
ing. Það voru einkum Framkvæmda-
sjóður og Byggðastofn-
un sem lögðu mikið fé
til laxeldisins.
Ingimar Jóhannsson,
skrifstofustjóri í land-
búnaðarráðuneytinu, segir
að á þessum tíma hafi kjör-
dæmapólitík haft mikið að segja
um hvernig farið var með peninga
þessara sjóða. Þingmenn sem sátu
í stjórnum sjóðanna hafi vissulga
reynt að beina styrkjum og lánum
til fiskeldisstöðva í sínum kjördæm-
um.
Vitlaus samanburður
Ein af ástæðunum fyrir þessari
miklu bjartsýni Íslendinga í laxeldi
var sú að vel hafði gengið í greininni
í Noregi. Þar höfðu fyrirtæki í laxeldi
hagnast vel. Menn fylltust því þeirri
trú að þennan leik mætti einnig leika
hér.
Fyrsta tilraun á Íslandi með lax-
eldi í smáum stíl var gerð árið 1973
í Hvammsvík í Hvalfirði á vegum
Fiskifélags Íslands. „Upp úr 1980
byrjaði svo að votta fyrir æðinu. Þá
sáu menn allt í einu gull í fiskeldinu
og í stað örfárra stöðva á skrá voru
þær orðnar 125 árið 1988, þar af tut-
tugu til þrjátíu með mikil umsvif,“
segir í bókinni Laxaveislan mikla
, sem Halldór Halldórsson blaða-
maður skrifaði um laxeldisævintýr-
ið, árið 1992.
Steingrím-
ur Her- mannsson var
forsætisráðherra á því skeiði þegar
peningum var dælt í laxeldið. „Mikl-
ar vonir voru bundnar við laxeldið og
margir vildu taka þátt í þessu“ seg-
ir Steingrímur. Hann segir að hugur
manna hafi staðið til velgengninn-
ar í Noregi en svo hafi komið á dag-
inn að aðstæður hér voru hreint ekki
sambærilegar.
Stærstu gjaldþrotin
Stærsta gjaldþrotin í laxeldinu
urðu í stöðvunum Íslandslaxi og
Lindalaxi. Þar fóru alls 3,4 milljarðar
króna í súginn. Þessi fyrirtæki voru
meðal annars í eigu Pharmaco lyfja-
samsteypunnar, Þorvaldar í Síld og
fisk og norskra fjárfesta.
Gajldþrot ÍSNO í Kelduhverfi
var áætlað á um 1,1 milljarð króna.
Gjaldþrot Ísþórs og Vogalax námu
hálfum milljarði hvort. Stór og
kostnaðarsöm gjaldþrot urðu
einnig hjá Fjallalaxi, Smára, Fjör-
fisk, Bakkafisk og Snorra
Ólafssyni hf. Á bilinu 40
til 50 fiskeldisfyrirtæki
urðu gjaldþrota og
önnur þrjátíu hættu
rekstri. Það var
framkvæmdasjóður
sem að jafnaði átti
stærstu kröf-
urnar í þessi
þrotabú.
Framkvæmdasjóður
Stjórnarformaður framkvæmda-
sjóðs á þessum tíma var Þórður Frið-
jónsson sem um skeið hafði verið
efnahagsráðgjafi ríkisstjórnar Stein-
gríms Hermannssonar. Með hon-
um í stjórninni voru Tómas Árnason
seðlabankastjóri og Höskuldur Jóns-
son, síðar forstjóri ÁTVR. Að stjórn-
inni komu einnig Sigurgeir Jónsson,
Össur Skarphéðinsson og Benedikt
Jóhannesson.
„Ég kom víða við í þessu dæmi
og endaði sem aðstoðarforstjóri
Reykvískrar endurtryggingar sem
tryggði fiskeldið. Þetta var þannig
að menn voru hvattir til þess að
leggja út í fiskeldið. Stjórnmála-
menn sögðu að þeir myndu sjá til
þess að menn gætu komið undir
sig fótunum í þessu. Svo kom í ljós
að það var nánast ekki hægt að vera
hér með fiskeldi í hafinu. Þá fóru
menn að vera með þetta í steypt-
um tönkum í landi. Þetta voru gríð-
armikil mistök,“ segir Össur Skarp-
héðinsson.
Eina stöðin sem lifði
Eina fiskeldisstöðin sem hélt
áfram starfsemi með einhverjum
árangri eftir gjaldþrotin miklu var
ÍSNO í Lóni í Kelduhverfi. Reynd-
ar varð stöðin gjaldþrota en menn
héldu áfram. Þar er laxeldi í dag en
áherslan hefur færst á bleikjueldi.
Stöðin framleiðir allt að fimm hundr-
uð tonnum af fiski á ári. Fiskeldið er í
sjávarlóni og takamarka náttúruleg-
ar aðstæður því framleiðslugetuna.
Miðað við stórtækt laxeldi Sæsilf-
urs í Mjóafirði eru fimm hundruð
tonn á ári lítil framleiðsla. Stefnt var
að því, bæði í Mjóafirði og í Berufirði
að ná framleiðslunni upp í átta þús-
und tonn á ári.
Á sínum tíma var það Eyjólfur
Konráð Jónsson, þingmaður Sjálf-
stæðisflokksins, sem stóð að baki
fiskeldinu í Lóni. Hann var mikill
hugsjónamaður um fiskeldi. „Hann
ætlaði aldrei að skilja það að leikur-
inn var tapaður, en þar kom að lok-
um að hann varð að beygja sig fyrir
líklega milljarð króna gjaldþroti, sem
tekið var úr sameiginlegum sjóðum
þjóðarinnar, en hann hafði aðgang
að þeim sem áhrifamaður í pólit-
ík,“ segir Halldór Halldórsson í bók
sinni.
11 MILLJARÐA ELDISÆVINTÝRI
Á níunda áratugnum öttu stjórnmálamenn Íslendingum út í fiskeldi sem aldrei átti sér viðreisnar von.
Ævintýrið endaði með gjaldþroti fimmtíu fyrirtækja upp á ellefu milljarða. Steingrímur Hermannsson
segir miklar vonir hafa verið bundanar við laxeldið. „Mikil mistök,“ segir Össur Skarphéðinsson.
SiGtryGGur Ari JóHAnnSSOn
blaðamaður skrifar: sigtryggur@dv.is