Læknablaðið - 15.10.1989, Blaðsíða 64

326
LÆKNABLAÐIÐ
öllum tiltæk. Miðað við kenningar Rawls
er ekki gefið hvort við höfum efni á bestu
heilbrigðisþjónustu sem til er, vegna þess að
það kynni að þýða að við hefðum þá minna
af öðrum jafnmikilvægum gæðum. En ég
býst við að kenningin leiði til talsvert mikils
jafnaðar í heilbrigðisþjónustu, hvemig svo sem
rekstrarlegt form hennar yrði.
Björn: Þetta eru mjög áhugaverðar hugmyndir
hjá Rawls, og dæmalaust skynsamleg
niðurstaða sem hann kemst að, þótt hún
beri keim af skrifborðsniðurstöðu. Þannig
hugsa menn sem koma saman og ræðast við í
bróðemi og af skynsamlegu viti. En fyrir utan
skrifborðið er veröldin talsvert önnur. Þannig
minnir þetta á hægindastólafræðimennsku, sem
er ágæt svo langt sem hún nær, en hún nær
ekkert út fyrir hægindastólinn.
EINKALÍF/ALMANNAHEILL
En það er annað sem tengist lögum um
heilbrigðisþjónustu og skyldum samfélagsins
að byggja upp fullkomið heilbrigðiskerfi. Það
eru forvamir í heilbrigðismálum. Sífellt er
að verða ljósara hve einstaklingurinn sjálfur
ber mikla ábyrgð á eigin heilsu. Þannig
er ábyrgðinni varpað á einstaklinginn, og
alls kyns mál sem áður vom lögð á lækna,
sérfræðinga og heilbrigðiskerfið, em nú gerð
að siðferðilegu máli hvers og eins.
Þetta hefur mér fundist ábending þess, hve
mikilvægt er að rækta með mönnum ákveðnar
dyggðir sem ekki hafa verið hátt skrifaðar
á síðustu tímum. Þar vil ég fyrst nefna
sjálfsábyrgð, ekki aðeins er varða réttindi
manna og réttindi sjúklinga heldur einnig þær
skyldur sem hljóta að koma á móti. Þar má
nefna heiðarleika, sannsögli, trúnaðartraust,
orðheldni, friðhelgi lífsins, að virða líf,
tilfinningar og viðhorf annarra. Það er ótal
margt sem kemur til greina.
SigurÖur: Við teljum okkur þekkja ákveðna
áhættuþætti varðandi heilsufar fólks, þætti
sem geta leitt til sjúkdóma, styttra lífs, færri
vinnudaga og fleiri veikindadaga. Þetta varðar
einnig samábyrgð. Er heilbrigði einkamál
fólks, þar sem kostnaður af bágu heilsufari
lendir á þjóðfélaginu? Að hve miklu leyti
hefur þjóðfélagið íhlutunarrétt eða möguleika
til áhrifa á hvemig einstaklingar verja lífinu?
Hingað til höfum við látið nægja að krefjast
þess að einstaklingurinn við hliðina á okkur
eitri ekki andrúmsloftið eða geri okkur lífið
óbærilegt á annan hátt. En að hve miklu leyti
megum við hafa áhrif á lífsstfl hvers annars?
Tökum sem dæmi lengingu á fæðingarorlofi,
sem merkir skuldbindingu ríkisins að borga
laun í sambandi við fæðingar. Ríkið hefur
hins vegar ekkert með það að gera hvenær
það lendir í þessum útgjöldum. Þegar gerð
er fjárhagsáætlun fyrir næsta ár þá em flestir
útgjaldaþættir kunnir. En varðandi sjúkdóma
og önnur tryggingamál tökum við á okkur
skuldbindingar fyrir náungann án þess að
geta haft nokkuð með það að gera hvað
viðkomandi aðhefst. Eg er ekki að gagnrýna
það, heldur aðeins að benda á staðreyndir.
Þess vegna vaknar umræða um það, að hve
miklu leyti mér kemur við hvemig maðurinn
við hliðina á mér hagar sér. Er ég að blanda
mér í einkalíf hans, eða hef ég leyfi til
afskipta vegna þess að ég tek þátt í að greiða
fyrir vandamál sem upp kunna að koma.
Eyjólfur: Þessar vangaveltur vakna mjög víða.
Sumir höfundar, eins og Mill, vilja meina að
hægt sé að draga einhver skynsamleg mörk
á milli einkamála og þeirra sem varða aðra,
og segja sem svo að menn eigi að fá að gera
nákvæmlega það sem þeim sýnist svo lengi
sem það hafi ekki beinar skaðlegar afleiðingar
fyrir aðra. En margt hefur engar augljósar
beinar skaðlegar afleiðingar, heldur óbeinar
og þær geta verið alveg jafn skaðlegar. Til
dæmis má vera að reykingar eins manns hafi
engar eða hverfandi skaðlegar afleiðingar á
aðra en hann sjálfan. En ef svo vill til að
maðurinn er dáður og fyrirmynd annarra
vegna einhvers annars, þá má vel hugsa sér að
reykingar hans komi öðrum til þess að reykja.
Flestar athafnir mínar geta varðað hagsmuni
annarra, beint eða óbeint. Eg held að algert
einkamál sé ákaflega sjaldséð fyrirbæri. Sé
svo hafa þá ekki aðrir rétt til að skipta sér
af öllu sem ég geri? Það má sjálfsagt ganga
nokkuð langt í því að sýna fram á að hegðun
mín í einkalífinu svokallaða varði einmitt
hagsmuni margra annarra. Það er svo álitamál
hve langt þjóðfélagið, heilbrigðisyfirvöld eða
ráðamenn eiga að ganga í að setja reglur eða
eyða peningum í það. Það kemur að því að
slíkt verður svo uppáþrengjandi og leiðinlegt
að það svarar ekki kostnaði. Skaðsemin verður
meiri en hugsanlegur ávinningur. Gæti ekki
hugsast að við íslendingar séum að nálgast
rauða strikið í þessum efnum?