Læknablaðið - 15.02.1990, Blaðsíða 27

LÆKNABLAÐIÐ 1990; 76: 101-6
101
Stefán Steinsson, Jón Hilmar Alfreðsson
TÆKNISÆÐING MEÐ FRYSTU GJAFASÆÐI
1980-1985
INNGANGUR
Á árunum 1970-1980 fór eftirspum eftir
tæknisæðingu (artificial donor insemination)
vaxandi hér á landi. Konur voru famar að
leita eftir slíkri meðferð erlendis. Því var
ákveðið að að bjóða upp á þessa meðferð í
Reykjavík. Þar eð landslýður var ekki nema
rétt um 250.000, var talinn ávinningur af því
að nota frosið innflutt sæði. Þannig væri hægt
að forðast skyldleikatengsl og auðveldara að
gæta trúnaðar um uppruna sæðis.
Kvennadeild Landspítalans kom á tengslum
við sæðisbankann í Kaupmannahöfn, Central
Semen Bank. Hann þjónar einnig um 20
kvennadeildum í Danmörku auk nokkurra í
Noregi og einnar í Færeyjum. I janúar 1980
var byrjað á tæknisæðingu hér og hélt hún
áfram þar til í september 1985. Þá var gert hlé
á meðferðinni af ótta við að eyðnismit gæti
borist með gjafasæði. Eftir að meðhöndlun
bankans á sæðinu breyttist var hægt að hefja
meðferðina á ný, haustið 1987.
Hér er ætlunin að gera grein fyrir þessum
fyrstu íimm árum, frá því að meðferðin
hófst og þar til látið var af henni af ótta við
eyðnifaraldurinn.
ÞÁTTTAKENDUR OG AÐFERÐIR
Á tímabilinu sem um ræðir reyndust 74 hjón
búa við ófrjósemisvandamál, sem rekja mátti
til ófrjósemi karlmannsins og talið var að bæta
mætti úr með tæknisæðingu.
Hjón komu jafnan bæði saman í viðtal
og voru hvött til að láta í ljós viðhorf sín
til tæknisæðingar. Útskýrt var hvemig
sæðisgjafar eru valdir, sem og tæknilegir
þættir sæðingarinnar. Auk þess var greint frá
árangurslíkum eins og næst varð komist. Rætt
var um sálræna þætti og lagalegar spumingar.
Þá voru hjónin beðin að undirrita yfirlýsingu
um samþykki sitt og fullan trúnað.
Frá Kvennadeild Landspítalans. Barst 23/06/89. Samþykkt
14/07/1989.
Þar sem biðlistinn var langur og takmarkaður
aðgangur að sæðisbirgðum allan tímann, varð
að velja konumar sem óskuðu tæknisæðingar
af nokkurri kostgæfni. Þær vom almennt
ekki meðhöndlaðar oftar en sex sinnum, þ.e.
sex tíðahringi, þótt í nokkrum tilvikum væri
brugðið út af þessu.
Abendingar tœknisœðingar. Mennimir fóm
allir til þvagfærasérfræðings sem skoðaði
þá og fékk rannsakað hjá þeim sæði og
plasmahormón. Litningar voru rannsakaðir
úr þeim sem klínískt mátti gruna um heilkenni
Klinefelters. Sýni var tekið úr eistum þeirra
flestra, en það var viðtekin rannsóknaraðferð á
þessum tíma.
I öllum tilfellum var ófrjósemi karlmannsins
ábending tæknisæðingarinnar. Voru
53,6% sáðfrumulausir (azoospermic)
og 46,4% með skertan sáðfrumubúskap
(oligoasthenoteratospermic, OAT). Það er
talið vera þegar sáðfmmur em færri en 5-10
milljónir í millilítra, hreyfanleiki í upphafi
minni en 30%, og/eða vanskapaðar sáðfmmur
fleiri en 40%.
Tafla I sýnir orsakir ófrjósemi hjá mönnunum.
Algengi sáðfrumuleysis án þekktra orsaka
(idiopathic azoospermia) var 27,0% og
sáðfmmuskerðingar (OAT) 43,8%. Saga um
leynieistu (cryptorchidism), sem talin eru
finnast hjá minna en 1% venjulegra manna,
kom fram hjá 10,1% okkar manna. í fjórum
tilfellum gilti þetta um bæði eistu og tengdist
þá sáðfmmuleysi. Hinir þrír höfðu alvarlega
fatlaðar sáðfrumur. Heilkenni Klinefelters
uppgötvaðist í 10,1% mannanna miðað við
1,2% meðal almennings (1). Bláæðagúll
(varicocele) fannst á fjómm mönnum, sem
gengust allir undir skurðaðgerð. Líta má svo
á, að slíkur gúll leggist á eitt með öðrum
orsakavaldi, þekktum eða óþekktum, sem leiði
til skertrar sáðfrumumyndunar.
Rannsókn á konunum. Allar konumar
komu til viðtals hjá kvennalækni og vom