Læknablaðið - 15.02.1990, Blaðsíða 53

LÆKNABLAÐIÐ
121
Margar tilraunir hafa verið gerðar til þess
að fara í kring um þessa staðreynd, en þær
hafa - eðlilega - allar mistekist. Menn
hafa jafnað saman tengslum geðrænna
ferla við heilann og tengslum forrits við
tölvuna. Þetta er spennandi, en tölvan finnur
ekki fyrir neinu, þegar hún t.d. reiknar út
fylgnistuðul. Hliðstæðan nær ekki þeim þætti
sem ómissandi er, huglægninni. Því er ekki að
undra, þó að læknar sem náttúruvísindamenn
virði huglægnina að vettugi, þegar þeir fá því
við komið. Þeir helga sig rannsóknum á þeirri
starfsemi í mannlegum líkama, þar sem hið
geðræna kemur ekki inn í mynstrið og það
er alveg í lagi, ef vandamálið er nægilega
mikilvægt. En þeim hættir líka til að ganga
fram hjá og eyða tali um geðræn ferli, þegar
þau hefðu átt að vera með og það er miður
heppilegt. Það er sem þeir vilji útiloka hið
huglæga úr þankakerfi sínu. Þeir hegða sér
sem fræðilegir smættarhyggjusinnar, eins
og þeir eigi sér kenningu um manninn, sem
nær ekki til hinnar huglægu, geðrænu hliðar
málsins.
Fitukönnuðurinn rannsakar pentósaveituna
og önnur efnaskiptaferli og það er mjög
mikilvægt. En hann á erfitt með að viðurkenna
hið augljósa, að átið leiðir af sultarkennd og
að feitlagnin getur vel verið til komin af því,
að fyllikenndin kemur einni kartöflu of seint
við hverja máltíð. Hversu margir fitukönnuðir
skoða þessa huglægu hlið málsins.
Ahugi fyrir geðvefrænum sjúkdómum telst
grunsamlegur og óvísindalegur, vegna þess
að náttúruvísindin geta ekki fangað hið
huglæga og þess vegna er bezt að horfa
fram hjá því. Öll vitum við að geðvefræn
ferli eru til: Við fáum hjartslátt ef við
verðum hrædd, við fáum niðurgang samfara
»taugaspennu« og svo framvegis. Við athugun
á vefrænu viðbrögðunum kemur í ljós, að
þegar skelfingin grípur okkur, streymir
adrenalínið út í blóðið og þannig »skýra«
menn hjartsláttinn. Þessi »skýring« segir
hins vegar ekkert um það sem ómissandi er,
hvemig angistarkenndin kallar fram vefrænu
svörunina, adrenalínstreymið.
Við þurfum hins vegar ekki að taka það svo
nærri okkur, að heimspekingar geta ekki
hent reiður á sálar-líkama- vandanum og
náttúruvísindamenn geta ekki skýrt hann.
Það er svo margt sem heimspekingar geta
ekki náð tökum á og svo margvíslegt sem
náttúruvísindamenn geta ekki skýrt. Við
þurfum aðeins að viðurkenna, að í líkama
mannsins eru bæði eðlisræn og geðræn ferli,
sem geta virkað hvert á annað. Þetta er
eitthvað sem við vitum. Angist leiðir af sér
hjartslátt og það er geðrænt fyrirbæri og ef við
rekum höfuðið í dyrastafinn finnum við til og
það er vefrænt fyrirbæri.
Heimspekingurinn Thomas Nagel skrifaði
fyrir áratug um: What is it like to be a bat?
og benti á, að spumingunni sé ekki hægt
að svara, ef við horfum fram hjá viðhorfi
leðurblökunnar.
Læknavísindin fjalla, þegar allt kemur til alls,
um það, hvemig það er að vera sjúkur og hér
getum við heldur ekki virt að vettugi huglæga
sjónarmiðið. Hugsanagangi í læknavísindum,
sem útilokar viðhorf einstaklingsins og
eingöngu gengur út frá hlutlægu viðhorfi er
óbætanlega áfátt. Hlutlægnin er oft samsömuð
vísindahyggju, en eins og Nagel segir annars
staðar, þá er hlutlæga viðhorfið í rauninni »the
view from nowhere«.
Við verðum því að líta á mannvemna
sem sjálfstýrandi, geð-eðlisrænt kerfi, sem
auðkennt er af ferlum, sem geta verið
eðlisræn, geðræn, geðvefræn og vefgeðræn.
7. Maðurinn sem sjálfráða vera.
Sú hyggja, að mannveran sé flókið geð-
eðlisrænt kerfi, útilokar samt ekki, að
maðurinn geti verið sérstök gerð »vélar« með
nokkra dularfulla eiginleika og gangi eins og
allt annað inn í lokað orsakakerfi náttúrunnar
og að þessi »vél« eigi sér engan frjálsan vilja.
Þessarar skoðunar var t.d. heimspekingurinn
Spinoza.
En getum við samþykkt þetta viðhorf?
I dag er siðfræði læknisfræðinnar álitin
mikilvæg grein og við leggjum á það
áherzlu, að við verðum að virða sjálfsforræði
sjúklinganna og þessi hugsunargangur tjáir
allt aðra afstöðu til mannsins en þá, sem
við höfum rætt fram að þessu. Sjálfráða
veran sem þeir hafa lýst, Sören Kierkegaard
og Immanuel Kant, það er einstaklingur
sem er sjálfsmeðvita, getur íhugað, gert
áætlanir, tekið siðrænar ákvarðanir og hafst
að óháð öðrum í samræmi við eigið val.
Hegðun sjálfráðrar mannveru er ekki ákveðin