Læknablaðið - 15.02.1990, Blaðsíða 50

118
LÆKNABLAÐIÐ
maðurinn sé flókinn búnaður. Við gætum
borið hann saman við Borgundarhólmsklukku.
Það er hliðstæða, sem á sér gamlar rætur, því
að þegar á átjándu öld líkti heimspekingurinn
John Locke búnaði náttúrunnar við klukku.
Eg veit að sjálfsögðu vel, að maðurinn er
flóknari en klukka, t.d. er ekki eingöngu um
eðilsræn ferli að ræða, heldur koma einnig til
flókin efnaferli, en það kemur rökfærslu minni
nú ekki við.
Sé maðurinn flókin vél, er auðvelt að skýra,
hvað átt er við með sjúkdómi: Hanti er
einfaldlega truflun á starfi vélarinnar. Öll
sjúkdómaflokkunin, sem við notum nú, er
byggð á vélfræðilegu sjúkdómsímyndinni, þar
sem sjúkdómseiningamar eru að miklu leyti
skilgreindar út frá ákveðinni líffræðilegri eða
lífeðlismeinafræðilegri truflun.
Einu sinni var sykursýkisfræðingur, sem
skrifaði í þekkta kennslubók í læknisfræði,
sem kennd er við Harrison - að diabetes
mellitus væri víst í verunni margir
mismunandi sjúkdómar og ég held, að hann
hafi hugsað á þessum nótum. Væntanlega
var átt við það, að starfstruflunin - diabetes
mellitus - gæti verið af völdum galla í
mismunandi tannhjólum hins mannlega
sigurverks. Það á við allar maskínur, að
ákveðin gangtruflun getur átt margar orsakir
og þannig geta verið mismunandi ástæður
fyrir því, að bfllinn minn fer ekki í gang á
morgnana.
Klínískir læknar tala þannig um, að það verði
að finna orsök einkennanna, því að það að
sýna fram á orsökina að bera kennsl á gallaða
tannhjólið - er forsenda þess, að hægt sé að
laga bilunina í gangverkinu. Hins vegar getur
læknirinn ekki farið að eins og úrsmiðurinn
og skipt um tannhjól. Hann verður að leita
aftar í orsakakeðjunni, til þess að geta gripið
inn í sjúkdómsferlið og leiðrétta það sem
aflaga fer. Þessi orsakaröð er næsta flókin,
þar sem náttúrufyrirbæri eiga sér aldrei eina
orsök. Avallt er um orsakakerfi að ræða
með mörgum þáttum og sumir þeirra eru
nauðsynlegir.
Venjulega er þekking okkar á meinvaldandi
háttum mjög takmörkuð, en sé okkur kunnur
þótt ekki væri nema einn nauðsynlegur þáttur,
getur það verið nœgjanlegt til þess að hægt
sé að lækna sjúklinginn. Við vitum að tilvist
magasýru er ekki einasta orsök magasárs, en
samt getum við venjulega grætt sárið með því
að minnka sýrumagnið.
Ef við blöðum í tímaritum eins og British
Medical Joumal eða New England Joumal
of Medicine, munum við komast að raun
um það, að flestar greinamar lenda innan
þessara einföldu þankamarka og fjarri sé
það mér að gagnrýna það. Það er einmitt
þess konar vinna, unnin út frá einfaldaðri
hugsun, sem hefir leitt til þeirra framfara
innan læknavísindanna, er daglega bjarga
fjölda mannslífa.
3. Borgundarhólmsklukka sem ryðgar.
En sigurverk verða einnig fyrir ytri áhrifum.
Hér má taka líkinguna af því, að gamla
Borgundarhólmsklukkan ryðgar, vegna þess
að regnið drýpur niður á hana í gegnum rifu á
þakinu. Á sama hátt hafa menn komið auga á
það, að umhverfið hefir áhrif á manninn sem
lífveru og fyrir því er löng hefð, að leita þar
orsakanna: Þröngbýli, bakteríur, loftmengun,
alkóhól o.s.frv. Tilgangurinn með því að finna
ytri orsakir er að geta komið við forvömum,
en það krefst einmitt þess, að við vitum hvað
hleypti sjúkdómsferlinu af stað.
Fyrir þeirri hugsun er einnig löng hefð, að
hver sjúkdómur eigi sína sértœku orsök.
T.d. heyrast læknar ræða sín á milli, hvort
orsaka krabbameins sé að leita í erfðum
eða umhverfi. Þetta er að sjálfsögðu alveg
út í hött, því að einnig þar er um flókið
orsakakerfi að ræða. Reykingamaðurinn hefði
sjálfsagt ekki fengið lungnakrabbamein,
hefði hann látið sígarettumar eiga sig, en
hann hefði ef til vill ekki heldur fengið
meinið, hefði arfgerð hann verið önnur. Það
er sérlega fast njörvað niður, að örveran sé
sek um að valda kvillanum - sé orsökin,
þegar um smitsjúkdóma er að ræða, en
sekt í þessu tilviki er álíka afstæð og í
lögvísindunum. Við getum sagt, að tiltekið
tilvik eyðni sé af völdum eyðniveiru, en með
jafn miklum rétti getum við sagt, að það sé
af völdum kynferðisatferlis. Við getum sagt,
að berklatilvik sé af völdum berklasýkilsins,
en við getum einnig skellt skuldinni á lélegt
húsnæðið.
Auk þessa fáum við nú til dags sífellt
fleiri sannanir þess, hversu