Læknablaðið - 15.02.1990, Blaðsíða 12

88
LÆKNABLAÐIÐ
Apo-B viðtakinn hefur miklu minna næmi
fyrir Lp(a) heldur en venjulegu LDL og
því gæti mikil þéttni Lp(a) truflað eðlilega
umsetningu á LDL og stuðlað þannig að
myndun æðakölkunar. Breytt mataræði
og HMG-CoA-blokkarar hafa mjög lítil
áhrif á þéttni Lp(a) (64). Rannsóknir á
skerðibútafjölbreytileika Lp(a) gensins eiga
ef til vill eftir að varpa skýrara Ijósi á tengsl
Lp(a) og kransæðasjúkdóms.
e) Fjölerfðakólesterólhœkkun.
Fjölskyldurannsóknir hafa sýnt verulega fylgni
(r2=0,62) á bæði heildarkólesteróli og LDL-
kólesteróli milli náinna ættingja og mun meiri
en milli maka (1). Svokölluð »polygenic
multifactorial hypercholesterolemia« hefur
verið álitin langalgengasta gerð arfbundinnar
kólesterólhækkunar. Sýnt hefur verið fram
á að kólesteról er hærra í sumum ættum en
öðrum án þess að kólesterólgildi þeirra sé
sláandi hátt eins og í FH-ættum. Alitið hefur
verið að orsakarinnar væri að leita til margra
gena (og hugsanlega einnig sameiginlegra
umhverfisþátta, t.d. matarvenja) sem hvert um
sig hefur smávægileg áhrif. Vel má vera að
þegar áhrif þekktra gena, til dæmis fyrir apo-
E gerð, apo-B gerð, LDL-viðtaka og fleiri,
hafa verið könnuð betur megi rekja þessa
vægu kólesterólhækkun til eins ákveðins gens
í hverri ætt. Því er líklegt að þessi fiokkur
verði betur sundurgreindur og skilgreindur
á næstu árum með aukinni þekkingu. Nú
þegar skýra áhrif þriggja þekktra gena
(apo-E, apo-B og LDL-viðtaki) talsverðan
hluta af erfðabreytileika kólesterólgilda (og
hugsanlega einnig mismunandi svörun við
mataræði). Þáttur gensins sem ákvarðar
virkni HMG-CoA reductasa (sem stjómar
hraða kólesterólmyndunar í frumum, t.d.
lifrarfrumum) á væntanlega eftir að skýrast
á næstu árum.
LÁGT LDL-KÓLESTERÓL
Fjölskyldum með lágt LDL-kólesteról
hefur verið lýst með um það bil helming
meðalgildis kólesteróls- (arfblendnir) en
arfhreinir eru með nánast ekkert kólesteról
(66). Tíðni þessa erfðaeigindis er óþekkt og
virðist erfast ókynbundið ríkjandi. Nýlega var
lýst galla í apo-B geni sem olli lágu LDL-
kólesteróli í slíkri fjölskyldu (67). Annarri
sjaldgæfri gerð af mjög lágu kólesteróli
(abetalipoprótínemiu) hefur verið lýst
með ríkjandi erfðum Mendels (68). Þessi
sjúkdómur undirstrikar mikilvægi kólesteróls
(og fituprótína) í eðlilegri frumustarfsemi
en þessir sjúklingar fá retinitis pigmentosa,
truflað fitufrásog og taugaskemmdir. Annað
sjaldgæft afbrigði er kennt við Anderson (68)
og einkennist af apo-B48 skorti, þeir geta því
ekki myndað fitukimi og hafa þar af leiðandi
fituskitu.
HÁÞÉTTNIFITUPRÓTÍN (HDL)
HDL-sameindir eru mismunandi að
samsetningu. Aðalflokkamir em tveir, HDL2
(eðlisþyngd 1,063-1,125 g/ml) og HDL3
(1,125-1,21 g/ml). Þéttni HDL3 virðist
allsvipuð í flestum en þéttni HDL2 er talsvert
mismunandi milli einstaklinga og t.d. nokkm
hærri í konum en körlum (10 mg/dl, eða
um 0,25 mmol/1). HDL3 virðist umbreytast
í HDL2 við að innbyrða frítt kólesteról
frá vefjunum fyrir tilstilli ensímsins LCAT
(11). HDL3 hefur þannig meira næmi fyrir
kólesteróli frá vefjunum en hins vegar virðist
HDL2-kólesterólþéttni hafa meiri (öfuga)
fylgni við kransæðasjúkdóma (69).
Tvíburarannsóknir hafa bent til verulegra
erfðaáhrifa á þéttni HDL-kólesteróls og A-
I (70). Þannig hefur arfbundinni hækkun á
HDL-kólesteróli verið lýst. Erfðimar virðast
Mendels-ríkjandi og langlífi er algengt í
þessum ættum (71). Þetta er því ein af
fáum erfðabreytingum til bóta. Tíðni þessa
erfðaeigindis á íslandi er óþekkt. í öðrum
tilvikum virðist erfðaþátturinn tengdur
mörgum genum (72).
Genið fyrir apo-A-I er staðsett á litningi
nr. 11 rétt hjá geninu fyrir apo-C-111 og
apo-A-IV (73). Apo-A-I er sem áður segir
aðalburðarprótínið í HDL, verkar sem hvati
fyrir ensímið LCAT og er lykill að HDL-
viðtaka á yfirborði fruma. Að minnsta kosti
II mismunandi afbrigðum af apo-A-I hefur
verið lýst og sumum þeirra fylgir lágt HDL-
kólesteról (74). Fjölskyldum með algjöran
skort á A-I hefur einnig verið lýst með
kransæðasjúkdóm á unga aldri (66),
Tangier-sjúkdómur er sjaldgæft arfgengt
afbrigði með mjög lágu HDL, ekki vegna
galla á samsetningu á apo-A-I heldur
vegna gallaðrar umsetningar á HDL innan
fruma með kólesterólsöfnun í átfrumum
en ekki áberandi kransæðasjúkdómi (5,