Læknablaðið - 15.02.1990, Blaðsíða 7

LÆKNABLAÐIÐ
83
ARFBUNDIN HÆKKUN FITUKIRNA-
OG VLDL-LEIFÐAR
Þáttur apo-E. Leifar af fitukimum sem
flytja fæðufituna frá meltingarvegi til vefja
eru endanlega teknar upp af lifrarfrumum í
gegnum sértækan viðtaka sem skynjar apo-E á
yfirborði fitukima. Þessi viðtaki virðist annar
en sá sem tekur upp VLDL-leifar en hann
skynjar apo-B og E (6). Því er nauðsynlegt að
viðtakamir og apo-E séu af réttri gerð til að
umsetning fitukima og VLDL séu eðlileg.
Rafdráttur á einangruðu apo-E (m.t.t.
rafhvarfspunkts) hefur leitt í ljós þrjár
aðalgerðir, E-2, E-3 og E-4, sem allt eru
300 amínósýra peptíð en mismunandi að
einni amínósýru sem er nægilegt til að breyta
rafhvarfspunkti þeirra (16). Því má skipta
einstaklingum í sex aðalflokka eftir apo-E
gerð þeirra; þrjár arfblendnar arfgerðir, apo-
E-3/2, E-3/4 og E-4/2 og þrjár arfhreinar
gerðir, apo-E-2/2, E-3/3 og E-4/4. Rannsóknir
hafa einnig sýnt að næmi E-viðtakans á
lifrarfrumum er mismunandi eftir apo-E
gerð fituprótínanna. Þannig er næmið fyrir
apo-E-2 aðeins 2-3% af næmi viðtakans
fyrir apo-E-3 sem álitin er hin upprunalega
og eðlilega E gerð en næmið fyrir apo-E-
4 líklega heldur meira en fyrir E-3 (16).
Því hefur þótt áhugavert að kanna apo-E
arfgerðir mismunandi þjóða svo og innbyrðis
kólesterólgildi hópa af mismunandi apo-E
arfgerðum.
í samvinnu við prófessor G. Utermann í
Innsbruck höfum við kannað apo-E gerð í
sermi 136 íslendinga, 70 kvenna og 66 karla
á aldrinum 25-60 ára (slembiúrtak) (17).
Tafla II sýnir að svipgerðir (phenotypes)
og undirliggjandi arfgerðir (genotypes) eru
áþekkar meðal Islendinga, Þjóðverja og
annarra Vestur-Evrópubúa en apo-E-4 gerð
er nokkru algengari í Finnlandi og fátíðari
í Japan (16, 18). Tafla III sýnir mismun á
meðalkólesterólgildum (mg/dl) í mismunandi
apo-E svipgerðum borið saman við algengustu
svipgerðina, E-3/3.
Islensku niðurstöðumar eru svipaðar öðrum
frá Vestur-Evrópu og víðar að því leyti að
meðalkólesterólgildið er marktækt lægra í E-2
svipgerð og heldur hærra í E-4 svipgerð sem
skýrist væntanlega af mismunandi næmi E-
viðtakans fyrir mismunandi apo-E gerðum. Út
frá reiknilíkani Boerwinkle og Sing (19, 20)
er síðan unnt að reikna út hversu stór hluti
breytileika kólesterólgilda hópsins stafar af
mismunandi apo-E arfgerðum. Tafla IV sýnir
að niðurstöðumar úr þessum íslenska hóp
bendi til þess að nálægt 20% breytileikans í
kólesterólgildi milli einstaklinga í hópnum
megi skýra út frá mismunandi apo-E arfgerð
einstaklinganna eða allt að 40% þess
breytileika sem ákvarðast af erfðum. Þetta
hlutfall er hærra en fannst í Þýskalandi en
nýlegar niðurstöður frá Kanada og Finnlandi
eru þama mitt á milli (16, 18, 21). Tíðni apo-
E-4 arfgerðar er nokkru hærri meðal Finna
en annarra þjóða og skýrir hugsanlega að
hluta hversu hátt kólesterólgildi Finna er (18).
Finnsk rannsókn sýndi jafnframt aukinn fjölda
kransæðasjúklinga af apo-E-4 svipgerð (1).
Apo-E arfgerðir hafa hins vegar ekki áhrif
á kólesterólgildi Japana og hugsanlega er
skýringin sú að talsverða fituneyslu þurfi
til þess að áhrifa apo-E arfgerða gæti á
kólesterólgildið og undirstrikar samspil erfða
og umhverfisþátta.
Table II. Apo-E allele frequencies') (%).
"E" 2 "E" 3 "E" 4
lceland...................... 6.1 79.4 14.5
Germany ..................... 7.0 78.9 16.2
Finland...................... 2.9 75.0 22.1
Japan........................ 8.1 84.9 06.7
Scotland..................... 8.0 77.0 16.0
*) Allele frequencies were estimated by the gene counting method after
apo-E phenotyping by isoelectric focusing of delipidated sera (16).
Table III. Differences in mean total cholesterol (mg/dl)
between apo-E 3/3 and other apo-E phenotypes in dif-
ferent populations (16).
Phenotypes
Population A 4/4 A 4/3 <-3/3-> A 3/2 A 2/2
lceland Germany Finland Japan .... +34+10 .... +13 + 5 .... +25 + 9 .... +5+12 -32 -18 -44 -12 -41 -12 -19
Table IV. Contribution of the apo-E polymorphism to the total variance of cholesterol levels*).
Population
lceland Canada Germany Japan ... 19.9% ... 8.3% ... 4.3% ... 1.1%
*) Var (apo-E)/(Var[apo-E]+MSE): MSE=mean square error from the
analysis of variance (19, 20)