Læknablaðið - 15.02.1990, Blaðsíða 56

124
LÆKNABLAÐIÐ 1990; 76: 124-30
Henrik R. Wultf
SIÐFRÆÐI Á SAMFÉLAGSSTIGI
Þegar við í dag ræðum um siðfræði á
samfélagsstigi, er ástæðan sú, að í mörgum
löndum hefir opinbera heilbrigðiskerfið lent
í miklum vandræðum og á það bæði við um
Danmörku og Island. Við eigum að spara og
samtímis er þróuð kostnaðarsöm tækni.
Ég vil taka fram þegar í upphafi, að ég get
hvorki leyst vandkvæði ykkar né okkar. Ég
vonast þó til, að með þessu framlagi mínu geti
ég lagt til nokkur hugtök og þannig lagt til
fræðilega innviði, sem geta auðveldað okkur
umræðuna um vandann.
Þá vil ég strax láta þess getið, að ég álít
núverandi áhuga á siðfræði læknisfræðinnar
allt að því byltingu í læknisfræðilegri
hugsun. Þar til fyrir fáum árum var litið á
læknisfræðina sem hreina náttúruvísindagrein,
sem grein líffræðinnar, en nú er vaxandi
skilningur á því að lœknavísindin eru bœði
náttúruvísindagrein og mannhyggjugrein.
Allir eru víst sammála því, að markmið allrar
læknisfræðilegrar starfsemi sé að berjast
gegn sjúkdómum og að efla heilbrigði, en
það er fyrst nú, að okkur verður ljóst, að
sjúkdómur og heilbrigði eru ekki hreint
náttúruvísindaleg hugtök. Þau tengjast
lífskostum og samfélagsstöðlum. Það felur í
sér, að náttúruvísindaleg hugsun getur ekki
staðið ein.
Náttúruvísindalegur hluti læknisfræðinnar er
óhemjumikilvægur, en samt er hann ekki
markmið í sjálfum sér. Hann er aðeins tæki,
sem þjónar markmiði, er liggur utan ramma
náttúruvísindanna.
Siðfræðin heyrir til mannhyggjulæknisfræðinni
og sá hugtakaheimur, sem ég mun fara um
í þessum fyrirlestri, er ef til vill framandi
sumum ykkar:
Fyrst af öllu verður að gera mun á
einstaklingssiðfrœði, það er að segja þeim
Erindi flutt á læknaþingi 1989.
siðfræðilegu vandamálum, sem tengjast
sambandi læknis og sjúklings og siðfrœði á
samfélagsstigi, það er að segja siðfræðilegum
vandamálum, er varða heilbrigðisþjónustuna,
séð frá sjónarhóli samfélagsins.
Varðandi þessi atriði tel ég að veruleg
slagsíða hafi verið á áhuganum fyrir siðfræði
læknisfræðinnar. Ahuginn hefir í miklum
mæli verið á sambandi einstakra sjúklinga
við lækna og lykilorðið hefir verið virðingin
fyrir sjálfsákvörðunarrétti einstaklingsins.
Forræðishyggja er nánast orðið skammaryrði,
þrátt fyrir það, að í því felist umönnun
annarra. Þetta er viðfangsefni, sem ég ræði
ekki nánar í dag, en vert að minnast þess,
að áhuginn á siðfræði læknisfræðinnar hefir
að nokkru tengst bylgju nýfrjálshyggju á
Vesturlöndum.
Hins vegar hefur minni áhugi verið á siðfræði
á samfélagsstigi. Það er þó að breytast, bæði
í Bandaríkjunum og í Evrópu. Þetta er þó
að mestu óplægður akur og það, sem hefir
verið skrifað á þessu sviði, er hverfandi lítið
miðað við það, sem hefir verið skrifað um
einstaklingssiðfræði.
í heild verður sagt, að siðfræði
læknisfræðinnar er að þróast í sjálfstæða
fræðigrein og þar verður að vera
svigrúm fyrir einstaklingssiðfræðina og
samfélagssiðfræðina.
En Iítum nú á stöðu greinarinnar:
Fræðigreinin siðfræði læknisfræðinnar
er í einu mikilvægu tilliti frábrugðin
»hefðbundnum« læknisfræðilegum greinum
eins og til dæmis bæklunarlækningum og
lífeðlisfræði. Þessar náttúruvísindagreinar
eru alþjóðlegar og það hefir þær heppilegu
afleiðingar, að við eigum mjög auðvelt með að
lesa fagbókmenntir frá öðrum löndum, öðrum
álfum og öðrum menningarsvæðum. Fólkið
er nefnilega nokkum veginn eins saman
sett á Jónísku eyjunum og í Japan, á íslandi
og í Iran. Læknisfræðileg siðfræði er hins