Læknablaðið - 15.02.1990, Blaðsíða 61

LÆKNABLAÐIÐ
129
séu þeir með sama sjúkdóm. Þetta er hreinlega
eitthvað sem við erum sammála um.
Hins vegar er það ekki ætlun mín að fegra
aðstæðumar á nokkum hátt, því að á því er
enginn vafi, að heilbrigðiskerfin í löndum
okkar eiga við mikinn vanda að stríða. Við
tökumst bæði í Danmörku og á íslandi á
við erfið efnahagsvandamál og alkunna er,
að þegar minnkar á stallinum fara hestamir
að kljást. Þar við bætist, að í stjómmálum
hefir undanfarið gætt tilhneigingar í átt
til einkavæðingar og þar með fráhvarfi
frá hugmyndinni um samfélagsstofnanir
byggðar á samtöðu. Þess vegna getum
við á Norðurlöndum ekki tekið opinbera
heilbrigðiskerfið sem sjálfsagðan hlut og þeir
sem hafa mætur á því, verða að vera tilbúnir
að berjast fyrir því.
Spurningin er þá sú, hvað getum við gert
og hér get ég meðal annars bent á það, að
við verðum að vera meðvita um búhyggju í
heilbrigðismálum, umfram það sem áður var.
Við verðum að vita sitthvað um efnahagsmál,
um hagfræði og þar sem hagfræði tengist
siðfræði náið, finnst mér sanngjarnt, að ég
ræði nokkur lykilhugtök hagfræðinnar.
En hvað er svo hagfræði?
Alþjóðlega heitið, ökonomia, er komið úr
grísku, frá oikos: hús og nomos: lögmál, regla.
Það eru þannig reglurnar sem gilda í húsinu
eða með öðru orði sagt: búsýsla. Þetta er í
rauninni mjög eðlileg hugsun, þegar litið er
eitthvað jafn einfalt og mín eigin fjármál. Ef
ég ætti að gera grein fyrir eigin búsýslu, gæti
ég svo sem byrjað á þvf, að færa krónur og
aura í viðeigandi bókhaldsdálka, en í rauninni
er það ekki það sem málið snýst um. Búsýsla
mín - eigin hagsýsla - miðar að því, að
tryggja að ég og tjölskylda mín fái uppfyllt
þarfir okkar eins og bezt verður á kosið og
það á við mig eins og aðra, að óskir mínar,
þarfir mínar í víðustu merkingu orðsins, fara
fram úr tekjum mínum, þeim úrræðum sem ég
hefi yfir að ráða.
Nú er ég ekki einn þeirra Dana, sem hafa
ástæðu til að kvarta yfir kjörum mínum,
en það er fjöldi hluta, sem ég vildi eignast
og gera, sem ég hefi ekki ráð á. Hvað með
aukabíl eða að fara til Indlands og skoða Taj
Mahal?
Séu tekjumar rýrar, getur reynzt erfitt að eiga
fyrir frumþörfum, en jafnvel mjög stöndugt
fólk hefir að sjálfsögðu þarfir, sem það getur
ekki uppfyllt. Það eru örugglega margir, sem
vildu eiga villu á Strandveginum norðan við
Kaupmannahöfn.
Með öðrum orðum sagt, fjallar hagfræði
endanlega ekki um krónur og aura, heldur
um beztu aðferðimar til þess að uppfylla
þarfir fólks og þarfir manna fara ávallt fram
úr þeim úrræðum, sem fyrir hendi eru. Þetta
er grunnmeginregla í hagfræði og hún nefnist
horfið við takmörkum auðlindanna (notion
of scarcity) eða einfaldlega meginreglan um
skortinn (knaphedsprincippet).
Þessi regla um skortinn gildir líka í
heilbrigðiskerfinu, jafnvel í ríkustu löndum
heims. Hvergi ættu að vera til biðlistar.
Deildir fyrir kransæðaígræðslur ættu að vera
svo stórar, að aldrei þyrfti að flytja sjúklinga
af slíkri deild á almenna deild um miðja
nótt. Við ættum að geta haft ráð á því, að
reyna ávallt ígræðslu, ef minnstu líkur eru
á góðum árangri og svo framvegis, en við
höfum barasta ekki ráð á öllu saman.
Til eru þeir staðir í heiminum, þar sem ekki er
einu sinni veitt einfaldasta þjónusta og síðan
eru önnur lönd, þar sem slikt er í lagi, svo
sem Norðurlöndin, en það er erfitt að hugsa
sér það þjóðfélag, sem gæti veitt öllum allt.
Reglan um skortinn gildir því alls staðar. Hún
er ekki aðeins tengd fátækt.
Sé þessi hugsanagangur viðurkenndur, leiðir
það til viðurkenningar á öðru grunnhugtaki,
nefnilega skilmerki hagrœnnar virkni (the
criterion of economic efficiency). Við verðum
að nota takmörkuð, tiltæk úrræði á þann hátt,
að þau komi að sem mestu gagni. Þetta er
meginregla, sem við þekkjum úr stjómmálum
og stjórnun.
Hugmyndin um takmörkuð úrræði er í
reynd sett fram í föstum fjárlögum og
stjómmálamennimir, sem ábyrgðina bera,
standa frammi fyrir því til dæmis, að velja
á milli þess, að veita fé til tækjabúnaðar á
gjörgæzludeild eða til þess að hægt sé að
launa sjúkraliða á öldrunardeild.
Viðurkenning á slíkri forgangsröðun leiðir til
þess, að við bætist þriðja hugtakið, sem er
geysimikilvægt og ég tel að sérhver klínískur
læknir verði að þekkja það, en þetta er
svonefndur fórnarkostnaður (opportunity cost).