Læknablaðið - 15.02.1990, Blaðsíða 43

LÆKNABLAÐIÐ
113
óbirtar upplýsingar) og hefur einnig verið
lýst í erlendum athugunum (9,10). Skýring á
lægra hlutfalli kvenna sem reyktu í könnun
hjúkrunarfræðinemanna gæti verið sú að í
því úrtaki hafi verið fleiri konur með fáa
áhættuþætti, en meðal þeirra kunna að vera
færri sem reykja (11). Til samanburðar reykja
39,4% íslenskra kvenna á frjósemiskeiði (15-
44 ára) og 34,5% reykja daglega (12).
Þessi rannsókn leiddi í Ijós að 14,3%
hættu reykingum á meðgöngu, en það
er svipað hlutfall og komið hefur fram
erlendis (um 18%) (10). Athyglisvert var
að yngstu konunum gekk betur að hætta á
meðgöngu, sem kann að skýrast af því að
yngri konur hafi ekki tamið sér jafn ákveðnar
reykingavenjur og ávanamyndun því minni.
Reykingar í þungun voru algengastar meðal
kvenna á aldrinum 20-35 ára, en minni meðal
yngstu og elstu kvennanna. Aðrir hafa fundið
minnkandi tíðni reykinga með hærra aldri
(9). Aróður gegn reykingum meðal ungs
fólks síðari árin kann að hafa haft áhrif, en
vitað er að 15-19 ára konur reyktu almennt
minna könnunarárið en eldri aldurshópar
(12). í Bandaríkjunum hætta helmingi
fleiri frumbyrjur reykingum í meðgöngu en
fjölbyrjur (13).
Um þriðjungur kvenna sem reyktu héldu
óbreyttum reykingavenjum í meðgöngunni,
en yfir helmingur dró úr þeim. Flestar
reyktu hálfan til einn pakka á dag og magn
reykinga jókst með hækkandi aldri, sem er
svipað og aðrir hafa lýst (11,14). Athugun
hjúkrunarfræðinemanna (8) sýndi að ekki var
fylgni milli þekkingar á skaðlegum áhrifum
reykinga á meðgöngu og lengd skólagöngu,
aldurs, hjúskaparstöðu, reykinga eða fjölda
fyrri fæðinga. Flestar (92%) kvennanna
kváðust vilja fá fræðslu um skaðsemi reykinga
á meðgöngu í tengslum við mæðraskoðun.
Konur sem fá fræðslu á meðgöngu breyta
frekar reykingavenjum sínum (13). Um 18%
reykingakvenna hafa hætt reykingum við
komu í fyrstu mæðraskoðun og af þeim
sem hætta að reykja á meðgöngunni gera
73% það á þriðju til átjándu viku (14).
Konur sem hætta reykingum á þessum
tíma hafa gjaman hætt að reykja áður, eru
ekki stórreykingakonur, trúa frekar á hættu
samfara reykingum á meðgöngu og hafa meiri
stuðning og hvatningu heima fyrir (10). Mjög
fáar konur hætta hinsvegar reykingum síðar
á meðgöngu, eða aðeins um 6% (10). Þetta
bendir til þess að fræðsla sé ekki áhrifarík
nema í byrjun meðgöngu. I Bretlandi sögðu
um 45% reykingakvenna og 46% þeirra sem
ekki reyktu að þær myndu ekki eftir fræðslu
um skaðsemi reykinga á meðgöngunni (14).
Meira en þriðjungur reykingakvennanna
taldi reykingar ekki hafa nein skaðleg áhrif.
Höfundamir töldu reykingakonur loka á þá
fræðslu sem þeim er veitt og þess vegna væri
hún óvirk, enda þótt nær helmingur vildu
aðspurðar hætta að reykja. Athyglisvert var
að konumar reyktu jafnmikið eða meira eftir
innlögn á spítala, hvort sem þær komu þangað
til að fæða eða lögðust inn á meðgöngudeild.
Nikótín og sölt þess eru með eitruðustu
efnum sem þekkjast. I tóbaki og tóbaksreyk
koma fyrir auk nikótíns, nokkur þúsund
efni er ýmist hafa verið í tóbaksplöntunni,
verið bætt í tóbak við framleiðslu eða
myndast við bruna þess. Einn tíundi hluti
nikótíns í tóbaki eða minna (1 mg úr hverri
sígarettu) skilar sér með reyknum í lungu
og blóð þess sem reykir. Nikótín er því
einungis lítill hluti tóbaks. An nikótíns
þætti tóbak hinsvegar lítt eftirsóknarvert
(15). Nikótín fer auðveldlega um fylgju til
fósturs. Styrkleiki nikótíns í blóði fósturs
verður meiri en í blóði móður (16) og það
er lengur að skiljast út hjá fóstri. Blóðflæði
í fylgju minnkar vegna adrenergrar örvunar
(2, 3, 6, 15). Aukin hjartsláttartíðni og
blóðþrýstingur móður, aukin hjartsláttartíðni
fósturs, fækkun fósturhreyfinga og minnkun á
grunnlínusveiflum fósturhjartsláttar stendur í
beinum tengslum við nikótíninnihald sígaretta
(17).
Þeir sem reykja eru stöðugt með kolsýrling í
blóðinu. Binding kolsýrlings við blóðrauðann
er margfalt sterkari en binding súrefnis. Við
sígarettureykingar lækkar súrefnismettun
blóðrauðans um 3-7%, sem leiðir oft til
vægrar hækkunar á blóðgildi, en það
tengist aukinni seigju blóðsins og hættu á
blóðtappamyndun (2, 3, 6). Fylgjuþyngd
hækkar ef móðirin reykir, sem skýrist að hluta
til af minni súrefnismettun í blóði (6). Að
auki eru fylgjur hjá reykingakonum marktækt
þynnri en hjá konum sem ekki reykja, og
yfirborð þeirra er meira, þ.e. fylgjan þekur