Læknablaðið - 15.05.1990, Blaðsíða 52

270
LÆKNABLAÐIÐ
skrifaði stiftamtmaðurinn Hilmar Finsen
undir eina fundargerðina, sem fjallaði um
þessi mál, (30 mars 1872), en þá voru tveir
síðustu bólusóttarsjúklingamir lagðir í
sóttvamarhald í Laugarnes-sóttvarnarhúsinu.
Arið áður höfðu alls 12 Fransmenn verið
hýstir í apríl þar vegna bólusóttar. Þessir
14 bólusóttarsjúklingar, sem einangraðir
voru í Laugamesi árin 1871-72 voru allir frá
meginlandi Evrópu, frá höfnum í Frakklandi
og Belgíu, þaðan sem mikil samskipti voru
við Ísland, ekki síst til fiskveiða (1).
Á þessum árum gekk skæð bólusótt á
meginlandinu, til dæmis dóu þessi tvö ár 10
þúsund manns hvort árið í Þýskalandi, sem
var stórkostleg aukning frá fyrri árum, en bóla
var löngum landlæg á þessum slóðum, með
þrjú til fjögur þúsund árlegum dauðsföllum.
Skyldubólusetning var þó ekki innleidd fyrr en
í apríl 1875, en þá féllu bólusóttardauðsföllin
niður í eitt til tvö hundruð á ári (2). Það
mátti teljast afrek að tókst að forða því
að bólusótt bærist í landsmenn árin 1871-
72. Kúabólusetning hafði að vísu verið
innleidd 1802 (3) og gerð að skyldu með
lögum 1810-1812 (4,5). Þrátt fyrir allt barst
bólan til landsins árið 1839, og þá fyrst til
Vestmannaeyja með frönskum sjómanni (6,7).
Við nánari athugun á dánarskýrslum presta
í Eyjum dóu fimm manns úr bólusótt vorið
1839, auk skipverja af frönsku skipi, sem
kom þar í höfn 17. apríl, en heimamenn
dóu í maí, júní og júlí sama ár, en eftir það
virðist sóttinni lokið þar. Ekki verður séð af
prestsþjónustubókum Ofanleitisprestakalls í
Eyjum, hvort matrósinn franski hafi komið
veikur í land eða látist í hafi og lík fiutt í
land og fötum ekki sökkt í hafið, í samræmi
við slökun á sóttvamarkröfum 1838, eins
og síðar verður rakið. Héraðslæknirinn, Carl
Hans Ulrich Bolbroe, sem var danskur, gaf
leyfi til greftrunar 18. aprfi eða degi eftir
komu skipsins, en sjúkdómsgreiningin var
Ondarted Udslet. Ekki mun hafa verið vafi
á sjúkdómsgreiningu þeirra tilfella, sem fylgdu
í kjölfarið. Það mun hafa þótt sjálfsagt að
jarðsetja lík bólusóttarsjúklings án tafar.
Það bar til 30. apríl árið 1871, að fjórir menn
af ósýktu frönsku skipi, sem lá í höfninni
heimsóttu veika landa sína í Laugamesi,
til þeirra sást og handsamaði lögreglan
mennina og afhenti fógeta. Landlæknir, Jón
Hjaltalín, sem einnig var héraðslæknir á
þeim árum, tók málið að sér og áleit, að
eftir að mennimir höfðu verið reyktir með
hrennisteini væri ekki ástæða til að leggja skip
þeirra í sóttvamarhald, og samþykktu aðrir
nefndarmenn það, þeir Ámi Thorsteinsson
fógeti og Hannes St. Johnsen bæjarfulltrúi (1).
Hinn 4. maí 1882 henti það afdrifaríka
slys, að maður nokkur komst heim til sín
í Reykjavík framhjá öllu eftirliti, beint frá
útlöndum og var þá veikur af mislingum.
Hann hafði komið til landsins með póstskipinu
Valdemar tveim dögum fyrr, án þess að láta
nokkum vita þar til héraðslæknisins Tómasar
Hallgrímssonar var vitjað til sjúklingsins.
Læknirinn staðfesti sjúkdómsgreininguna, en
þá var sjúklingurinn búinn að hafa samband
við kunningja og frændfólk. Þá var ekki
annað hægt að gera, úr því sem kornið var,
en setja vörð um húsið og banna samgöngur
við það, nema völdu hjúkrunarfólki til
að annast sjúklinginn og aðra sem kynnu
að veikjast. Eins og kunnugt er varð úr
þessu hin skæðasta landfarsótt, sem gekk
yfir allt land hallærissumarið 1882, um
hábjargræðistímann. Aftur á móti tókst eins og
fyrr segir að einangra 14 bólusóttarsjúklingana
í sóttvamarhúsinu í Laugamesi 10 árum
fyrr svo enginn heimamanna tók veikina, og
verður það varla þakkað bólusetningunni einni
saman, sem að vísu hafði verið í gildi síðan
1802, með nýjum áherslum 1810, sem dugðu
þó ekki í Vestmannaeyjum 1839. Þegar hér
var komið var sóttvamarhúsið í Laugamesi
ekki lengur tiltækt en það hafði þegar verið
lagt niður árið 1873 og áhöld og allur búnaður
fluttur úr því. I mislingafaraldrinum 1882 var
því ekki í neitt sóttvamarhús að venda, en á
rústum þess húss reis Holdsveikraspítalinn
1898.
Fyrsta heilbrigðis- og sóttvamarhaldsnefndin,
sem hér hefir verið rætt um hélt síðasta fund
sinn 15. september 1885. Þá hét nefndin
ekki lengur sóttvamamefnd, heldur aðeins
heilbrigðisnefnd, enda hætt sóttvamarstörfum.
Á þeim fundi var afgreidd kæra, sem hafði
borist bæjarstjóm frá íbúum við Hlíðarhúsastíg
út af lýsisbræðsluhúsi Geirs Zoéga, en
bæjarstjómin hafði vísað til nefndarinnar.
Undir þessa síðustu fundargerð nefndarinnar
skrifa meðal annarra embættismennimir Lárus
Sveinbjömsson bæjarfógeti í Reykjavík og
Jónas Jónassen þá héraðslæknir í Reykjavík
0).