Læknablaðið - 15.05.1990, Blaðsíða 54

272
LÆKNABLAÐIÐ
sullaveikinni, munu sömuleiðis hafa orðið
skammlífar. Lögreglusamþykktir fyrir
kaupstaðina, sem settar voru með lögum
nr. 1 1880 (10) munu þó hafa tekið til
umhverfisvandamála að hluta til, uns lög urn
heilbrigðissamþykktir voru sett 1901 með
stefnumótun í hollustuvemdarmálum langt
fram á 20. öldina, en það er önnur saga.
NÝ VIÐHORF f LOK ÁTJÁNDU ALDAR
Sú óáran, sem gekk yfir Island í stjómartíð
hins geðveika konungs Kristjáns 7., sem
mun hafa þjáðst af geðklofa, var dæmafá þó
oft hafi syrt í álinn fyrr. Þá voru hafísár tíð
svo og eldgos, síðast móðuharðindin 1783-
85. Ofan á allt þetta bættist slæm valdstjóm
með einveldi og einokunarverslun. Árið
1786 kom svo nýr, all skæður faraldur af
stórubólu (variola) inn í landið. Við landauðn
lá á fslandi. Þá var svo komið, að verslun
við íslendinga var ekki lengur gróðavænleg..
Þar með gafst síðasta konungsverslunin upp,
samanber auglýsingu þar um 18. ágúst 1786
(11).
Stríðsgróði sem verslunin hafði notið á meðan
frelsisstríð Bandaríkjamanna gegn Bretum
stóð yfir breyttist skyndilega í tap er stríðinu
lauk, en það mátti vel kallast heimsstyrjöld á
mælikvarða þeirra tíma, þar sem Frakkar og
Spánverjar, aðrar mestu siglingaþjóðir Evrópu
voru þátttakendur. Þá var og einokunarverslun
Dana á íslandi afnumin og verslunin gefin
frjáls öllum þjóðum, en Islendingar og
fleiri þjóðir urðu samt enn í um 70 ár að
fá danskan verslunarpassa. Þessi afdrifaríki
konungsúrskurður (Resolution) var gefinn
út á Friðriksbergi á sama degi og stundu
og auglýsingin um afnám konungverslunar
18. ágúst 1786, en allt þetta öðlaðist gildi í
byrjun árs 1787 (12,13). Þar með var ísland
opnað fyrir lítt takmörkuðum samgöngum
við umheiminn. En þá kom enn upp ný hlið
á málinu, hættan á því að nýjar, áður óþekktar
eða sjaldgæfar drepsóttir hér, kynnu að berast
óhindrað til landsins.
NÝ LÖG OG REGLUGERÐIR UM
SÓTTVARNIR - UM BÓLU (VARIOLA)
OG FLEKKUSÓTT (MISLINGA)
(MORBILLI)
Það er varla tilviljun, að þessir tveir
sjúkdómar bólan og mislingar, sem hér og
víðar í lagasafni þessara tíma ganga undir
nafninu flekkusótt, eru teknir saman í einn
lagabálk 1787. Þessir tveir sjúkdómar og
aðrir útbrotasjúkdómar gátu á byrjunarstigum
haft svipuð einkenni, þótt bólan leyndi sér
ekki lengi fyrir almenningi, enda segir Jón
Steffensen að hennar sé 21 sinni getið í
annálum frá og með 1240 (14). Um þetta
ræðir Thomas Sydenheim (1624-1689), sem
nefndur hefir verið hinn enski Hippókrates,
í bréfi til vinar síns Robert Boyle, skrifað 2.
apríl 1668 í Pall-Mall. Hann lýsir í bréfinu,
hvemig Boyle geti, ef hann veikist sjálfur,
greint á milli þessara sjúkdóma sem báðir
voru að ganga þá í Englandi, enda landlægir
þar. Þýðingarmikið var að geta beitt bestu
meðferð sem fyrst, en það byggðist á réttri
greiningu í tíma (15). Fyrrum urðu þessir
sjúkdómar aldrei landlægir hér á landi og
skullu því yfir landsmenn eins og fellibylir,
ef þeir á annað borð náðu ströndum landsins.
Bólan kemur oft fyrir á blöðum sögunnar
vegna þess hversu mannskæð hún var, enda
gyðja bólunnar tilbeðin í Austurlöndum, sá
strangi guð beðinn um vægð. Minna er vitað
um mislingana, sem þrátt fyrir færri dauðsföll
gat valdið hinum verstu búsifjum eins og segir
í annálum: »Snemma um sumarið (1846)
fluttist með Dönum er komu í Hafnarfjörð
»dílasótt« (mislingar)... var hún svo skœð,
að hún hlífði nálega engum manni» (16).
Strax sama árið og verslunaráþjáninni lauk,
17. maí 1787, var gefið út opið bréf (Plakat) á
Christiansborg um fyrstu reglur fyrir ísland
til vamar því að bóla og mislingar bærust
til landsins. Orðrétt í íslensku þýðingunni:
«Auglýsing um þann fyrirvara, sem hafa
á til að koma í veg fyrir, að svo miklu
leyti mögulegt er, að bóla og flekkusótt
komist ekki út á ísland.» (17) I fyrstu grein
þessarar auglýsingar er að finna all nákvæmar
leiðbeiningar um, hvemig fara skuli að þegar
grunsamlegt skip kemur að landi, svo og um
þá meðferð sem skipstjóra ber að viðhafa ef
veikur maður hefir verið um borð eða deyr í
hafi. Stranglega er bannað að hafa með í land
íveruföt og sængurföt sem ætla má að tilheyri
veikum manni, allt það skal fara fyrir borð.
I sjöundu og síðustu grein auglýsingarinnar
segir, að lík skuli kistulagt og sökkt í hafið,
ásamt með öllum íveru- og sængurfötum.
Og að lokum þetta í síðustu greininni: «Thi
hyde og hermed allern, hefale Vi Vore Grever,