Læknablaðið - 15.04.1991, Blaðsíða 13

LÆKNABLAÐIÐ
135
NABLAÐIÐ
THE ICELANDIC MEDICAL JOURNAL
Læknafclag íslands og
Læknafclag Reykjavikur
77. ARG. - APRIL 1991
ORSAKIR MINNKANDI
KRANSÆÐADAUÐA
í 2. tölublaði Læknablaðsins 1991 birtu
Nikulás Sigfússon og félagar greinina
»Breytingar á tíðni kransæðastíflu og
kransæðadauðsfalla á Islandi; tengsl við
áhættuþætti og mataræði«. Grein þessi
markar mikilvægan áfanga í vísindastarfi
rannsóknarstofu Hjartavemdar. Lýst er
með greinargóðum hætti, hvemig tíðni
kransæðasjúkdóms reis á árunum 1950-
1970, en hneig síðan að nokkru árin
1980-1988. Raunar hafa athuganir Snorra
Páls Snorrasonar prófessors á innlögnum
sjúklinga á Landspítalann árin 1930-
1940 sýnt að einungis örfáir sjúklingar
spítalans höfðu einkenni kransæðasjúkdóms.
Kransæðasjúkdómur hefur því vafalaust verið
enn fátíðari árin fyrir síðari heimsstyrjöld
en jafnvel árin 1951-1955. Telja verður, að
fækkun kransæðadauðsfalla og kransæðastíflu
sé raunveruleg, enda langt utan staðlaðra
skekkjumarka. Hjartasjúkdómar em á
undanhaldi í flestöllum Vesturlöndum en
Islendingar eru í fararbroddi
Norðurlandabúa (1).
í grein þeirra Nikulásar er einnig gerð grein
fyrir þróun þriggja helstu áhættuþáttanna
á umræddu árabili. Allgóð fylgni reyndist
milli minnkandi reykinga, lækkandi
blóðþrýstings og kólesterólgilda sem mældust
í rannsóknarhópi Hjartavemdar annars vegar
og lækkandi kransæðadauða hins vegar. Það
vekur nokkra furðu, að lítil sem engin töf
varð á fækkun dauðsfalla við undanhald
áhættuþáttanna, en t.d. hefði mátt búast við,
að jákvæðra áhrifa lækkandi kólesteróls í
sermi hefði fyrst gætt eftir nokkurt árabil.
Þetta vekur spumingar um faraldsfræðilegan
áhrifamátt batnandi læknismeðferða. Slíkar
spumingar verða áleitnari við að bera
saman tölur um heildartíðni og dánartíðni
kransæðastíflu árin 1981-1986, en þær virðast
benda til batnandi lífshorfa, hugsanlega vegna
bættrar læknismeðferðar (streptokinasa,
betablokka, bættrar skyndihjálpar o.fl.).
Það er því forvitnilegt að gera samanburð á
líklegum árangri meðferðar kransæðasjúkdóms
á árunum nálægt 1980 og nálægt 1990 eftir
því, sem heimildir henta.
Á fyrra tímabilinu voru gerðar um 50
kransæðaaðgerðir á ári, en um 200 síðustu
árin. í samstarfsrannsókn Evrópuþjóða var
dánarhlutfall sjúklinga með óbreytilega
hjartaöng og þriggja æða sjúkdóm 6%
sex ámm eftir skurðaðgerð, en 19.6%
við lyfjameðferð (2). Flestir íslenskir
aðgerðarsjúklingar fylla þennan sjúkdómshóp.
Ef reiknað er varlega með 2% aukningu
lifunar á ári og mæling á ávinningi gerð
þremur árum eftir aðgerð, má ætla, að
árlega sé um níu mannslífum bjargað með
kransæðaaðgerðum.
Minni vísbendingar eru fyrir hendi um áhrif
kransæðavíkkunar á lifun, en um 50 slíkar
aðgerðir em nú gerðar árlega á Islandi,
en vom engar fyrir 10 ámm. Giska má
á, að einu mannslífi sé bjargað á ári með
kransæðavfkkun.
Tvær rannsóknir liggja fyrir um árangur
endurlífgunar í Reykjavík (3,4). Sú fyrri tekur
til áranna 1976-1979, en sú síðari áranna
1982-1986. Þá höfðu verið gerðar miklar
úrbætur á þjónustu neyðarbíls, sem gerður
er út frá Borgarspítalanum. Fyrra tímabilið
útskrifuðust af spítalanum um þrír sjúklingar á
ári að meðaltali eftir endurlífgun án varanlegra
heilaskemmda, en sex sjúklingar á ári síðara
tímabilið. Þótt ekki sé tekið tillit til vaxandi
þátttöku annarra sjúkrahúsa í þessu starfi, er
hér um meðferðarárangur að ræða, sem svarar
til þriggja mannslífa á ári.
Notkun betablokka hefur aukist töluvert
undanfarin ár. Árið 1980 svaraði notkun
íslendinga til 2.187.690 staðlaðra dagskammta
eða þess, að 5994 menn tækju þessi lyf að