Læknablaðið - 15.10.1991, Blaðsíða 32

310
LÆKNABLAÐIÐ
framkallað þvagleka meðal aldraðs fólks.
Þekjuvefur í blöðrubotni og þvagrás rýmar
hjá konum og blöðruhálskirtill stækkar
hjá körlum. Grindarbotn gliðnar meðal
annars vegna breytinga í bandvef umhverfis
blöðrubotn og þvagrás. Rúmmál þvagblöðru
minnkar, tæming verður ófullkomin og
ósjálfráðir samdrættir verða algengir í
blöðruvegg. Aldursháðar breytingar í
taugakerfi valda því að hömluviðbrögð
verða ómarkvissari en ella. Osamræmi
getur myndast á milli lokunar og slökunar
og þvagblaðra orðið ýmist þykkveggja
vegna viðnáms eða þunnveggja vegna þans.
Breytingar á efnahvörfum taugaviðtaka
kunna einnig að eiga hlut að máli. Þessar
aldursbreytingar skipta miklu máli fyrir
skamvinnan þvagleka fyrir aldrað fólk utan
stofnana, en rannsóknin á Borgarspítala, sem
getið er hér að ofan, sýndi ekki fram á aukna
tíðni þvagleka með hækkandi aldri fyrir fólk
inni á stofnunum.
Þvagleki hefur verið flokkaður í nokkrar
tegundir þ.e.: áreynsluleki, bráðaleki, yfirflæði
og blandað form (7). Meðal fullorðins fólks
er áreynsluleki (stress) algengastur. Lokukerfi
þvagrásar og blöðrubotns ná ekki að hindra
að þvag skvettist út við hósta, hnerra, bogur
eða rembing eins og við að lyfta þungum
hlut. Oftast er um lítið magn að ræða.
Orsakir geta verið magvíslegar s.s. skemmd
þvagrás, gliðnaður grindarbotn t.d. meðal
fjölbyrja eða vegna aldursbreytinga. Bráðaleki
(urge, uninhibited) er það kallað þegar
sjúklingurinn finnur fyrir bráðri þvaglátaþörf
og blöðrutæming kemur í kjölfarið og verður
að leka, ef hann nær ekki á »viðeigandi
stað« í tíma. Sjúklingurinn skynjar aukna
þenslu í þvagblöðru en nær ekki að hamla
þvaglosun. Oldrunarbreytingar í heila geta átt
hlut að máli, en algengt er að blöðruvöðvinn
sé í ertu ástandi og ósjálfráðir samdrættir
framkalli lekann. Oft eru það sjúkdómar í
heila (t.d. slag) eða í þvagblöðrunni sjálfri
(t.d. sýking, æxli, steinar) sem framkalla þetta
ástand, en oft finnst engin orsök. Þvaglekinn
er verulegur þrátt fyrir að tæming kunni að
vera ófullkomin og kemur með nokkurra
klukkustunda millibili. Þetta er stundum
kallað »óhamin blaðra«, en »viðbragðsleki«
(reflex) þegar skyn um þvaglátaþörf er ekki
fyrir hendi. Yfirflœðisleki (overflow) verður við
þvagrennslishindrun og ofþenslu á þvagblöðru.
Þvagmagnið er misjafnt og blaðran stöðugt
í misjafnlega þöndu ástandi. Orsakir geta
verið margvíslegar s.s. taugasjúkdómar,
hvekksauki og notkun ýmissa lyfja. Margir
sjúklingar hafa þvagleka af blandaðri gerð.
Margar aðrar tegundir þvagleka, sem ekki
falla beint undir þessa flokka eru þekktar,
t.d. við geðshræringu, mikil glöp og ef menn
beinlínis komast ekki á viðeigandi stað í tíma.
Nýleg rannsókn frá austurströnd
Bandaríkjanna á lífeðlisfræðilegu ástandi
þvagblöðru meðal aldraðra með þvagleka
á hjúkrunarheimilum leiddi í ljós verulegar
truflanir á ástandi blöðruvöðvans (8). Reyndist
hann ofvirkur í 61% tilvika en jafnframt með
ófullkominn samdrátt og tæmingu í helmingi
af þeim tilvikum. Aðrar orsakir meðal
kvenna voru áreynsluleki (21%) og veiklaður
samdráttur (8%). Frárennslishindrun var fyrir
hendi meðal 29% karla og 4% kvenna. Þessar
niðurstöður eru talsverð einföldun á flóknum
vanda, en þær renna jafnframt stoðum undir
markvissari meðhöndlun sjúklinganna, s.s.
með skurðaðgerðum, lyfjum og hjálpartækjum.
Erfitt er að meta þann kostnað sem þvagleki
hefur í för með sér fyrir heilbrigðisþjónustu
landsmanna. Hjálpartæki og umönnunaráhöld
eru ekki nema brot af þeirri upphæð.
Samkvæmt upplýsingum frá Innkaupastofnun
ríkisins nam kostnaður við bleiukaup og þess
háttar fyrir sjúkrahús og dvalarheimili um 50
milljónum króna á árinu 1990. Hjálpartæki eru
fjölbreytt, s.s. bleiur, netbuxur, undirbreiðslur,
þverlök, leggir, hólkar, þvottaáhöld, krem
og smyrsl. Flest eru þessi áhöld einnota og
skapa vanda við sorpeyðingu. Ný hjálpartæki,
hjúkrunarvörur, lyf og greiningaraðferðir koma
fram með reglubundnu millibili. Mikilvægt
er að hægt sé að meta árangur nýjunganna á
óhlutbundinn hátt, en á þessu sviði sem og
öðrum sviðum lækninga og hjúkrunar, situr
velferð sjúklingsins í fyrirrúmi.
Ársæll Jónsson,
lyflækningadeild Borgarspítalans