Læknablaðið - 15.04.1993, Qupperneq 35

LÆKNABLAÐIÐ 1993; 79: 163-9
163
Ólafur Bjarnason 1), Elín Ólafsdóttir 2)
SAGA MEINAFRÆÐIRANNSÓKNA Á ÍSLANDI:
I. 1760-1923
INNGANGUR
Formlegar meinafræðirannsóknir hefjast fyrst
hér á landi eftir komu Stefáns Jónssonar
læknis til landsins í apríl 1917, en hann var
skipaður í dósentsembætti í meinafræði við
læknadeild Háskóla Islands 1. janúar það ár.
Stefán kenndi læknanemum meinafræði, en
stundaði einnig meinafræðirannsóknir, eftir
því sem efni stóðu til, fyrst í kjallara hússins
við Laufásveg 25 en síðar við nokkuð skárri
aðstæður á jarðhæð hússins við Kirkjustræti
12. Var þetta fyrsta rannsóknastofa sem
stofnuð var á vegum Háskóla Islands og
gekk reyndar um árabil undir nafninu
Rannsóknastofa Háskólans.
Önnur rannsóknastofa á vegum ríkisins
hafði þó áður tekið til starfa, en það var
Efnarannsóknastofa ríkisins, stofnuð 1906.
Fyrsti forstöðumaður hennar var Asgeir
Torfason efnaverkfræðingur, en hann kenndi
læknanemum efnafræði. Um sögu og þróun
þeirrar rannsóknastofu má lesa í greinum eftir
Trausta Ólafsson (1) og Pál Ólafsson (2).
Áður en Stefán Jónsson hóf störf við Háskóla
Islands höfðu meinafræðirannsóknir verið
framkvæmdar hér á landi endrum og eins,
en ekki samfellt eða með skipulögðum hætti.
Til að forðast misskilning skal tekið fram
að orðið meinafræði er notað hér í víðasta
skilningi, samanber núgildandi reglugerð
um sérfræðinám í meinafræði (Reglugerð nr.
311/1986).
KRUFNINGAR
Eðli máls samkvæmt mun vart um slíkar
athuganir eða rannsóknir að ræða hérlendis
fyrr en eftir skipun hins fyrsta lærða læknis
í embætti, það er Bjarna Pálssonar, sem
skipaður var landlæknir 18. mars 1760. 1
Frá 1) Rannsóknastofu Háskólans við Barónsstíg og
2) Rannsóknastofu Landspítalans í meinefnafræði.
Fyrirspurnir, bréfaskipti: Elfn Ólafsdóttir, Rannsóknastofu
Landspítalans í meinefnafræði, 101 Reykjavík.
erindisbréfi Bjarna eru ákvæði um að hann
skuli annast kennslu læknanema.
I kafla þeim sem nefnist Forsaga íslenzkra
sjúkrahúsa, í bók Vilmundar Jónssonar
Lækningar og saga (3), kemur hann inn á
þetta atriði í starfi hins fyrsta landlæknis
Islendinga og getur þess að Bjarna Pálssyni
hafi verið Ijós nauðsyn þess að nemendur
ættu kost nokkurrar æfingar við krufningar og
líkskurði. Hann hafi ekki látið sér tækifærin
úr greipum ganga og þegar náð í lík til
krufningar er skammt var liðið á fyrsta
kennsluárið. Var líkið af 16 eða 18 ára
bóndasyni frá Hvaleyri við Hafnarfjörð, er
látist hafði úr langvarandi brjóstveiki. Fór
krufning fram 5. febrúar 1761 »den förste
Anatomia practica jag veed foretagen her
i Landet« eins og Bjarni segir í bréfi til
kennara síns, prófessors de Buchwalds í
Kaupmannahöfn dagsettu 12. október sama
ár. I bréfi þessu til de Buchwalds lýsir Bjarni
krufningunni all ítarlega, tildrögum hennar og
niðurstöðu. Getur hann þess að engan veginn
lá ljóst fyrir að hann fengi líkið til krufningar.
Vegna þessarar tregðu og af öðrum ástæðum
ritaði Bjami amtmanni bréf 11. febrúar 1761,
til þess að fá úr því skorið hvemig hann
stæði að slíkum málum gagnvart lögum og
landsrétti. Eftirfarandi kafli úr bréfinu er birtur
í ofannefndri bók Vilmundar Jónssonar »Þad
er nitt sem sialldann skedur og bar nu vid
nœstlidenn d. 5ta hujus, ad eg feck lof og
hentugleika til ad opna eitt 16 vetra gamalls
pilts Cadaver, ...«.
Vilmundur segir að kunnugt sé um tvö
lík önnur er Bjarni opnaði en minna varð
um slíkar dánarmeinarannsóknir en Bjarni
hafði ráðgert því »ekki tjáði að vanmeta
fólksdóma’ um þetta viðkvœma nýmœli« eins
og Vilmundur segir og bætir síðar við »Hér
er gömul saga og til skamms tíma ný, lifandi
menn mega lœknar skera sundur og saman, en
dauða menn ekki!«