Læknablaðið - 15.05.1997, Blaðsíða 15

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
295
telja því nauðsynlegt að þeir sæki reglulega
sérstök námskeið eigi þeir að geta viðhaldið
þekkingu sinni og færni á þessu sviði.
Ályktanir: Aðgengi að læknum er gott hér á
landi. Álag og vaktaskyldur lækna eru mun
meiri en tíðkast víða erlendis, sem að hluta
stafar af úreltu fyrirkomulagi. Bæta má gæði
og öryggi vaktþjónustunnar á ýmsum sviðum,
en til þess að svo megi verða þurfa læknar að fá
faglegar ráðleggingar, aðstoð og tíma til við-
haldsnrenntunar á þessu sviði.
Inngangur
Heilsugæslunni er með lögum ætlað að veita
heilbrigðisþjónustu allan sólarhringinn allt ár-
ið um kring. Af þessum tíma eru 75% utan
hefðbundinnar dagvinnu og þeim hluta er sinnt
með skipulagðri vaktavinnu.
Samfara örri tækniþróun og aukinni læknis-
fræðilegri þekkingu hafa kröfur til vaktlækn-
inga aukist bæði hjá fagfólki og almenningi
(1,2). Samgöngum og fjarskiptum hefur fleygt
fram, sem og ýmsum búnaði við lækningar. Má
þar nefna endurlífgun og slysaþjónustu. Þessar
breytingar hafa leitt til þess að vaktþjónusta
utan sjúkrahúsa hefur tekið stakkaskiptum.
Þetta hefur breytt vinnulagi vaktlækna veru-
lega (3-5), í mörgum tilvikum án tilsvarandi
umbunar. Sem dæmi má taka að í Bretlandi
höfðu kröfur um læknisþjónustu utan venju-
legs dagvinnutíma fimmfaldast á síðastliðnum
25 árum (6).
Við mat á gæðum bráðaþjónustu er oft mið-
að við útkallstíma. Rannsóknir á þessu sviði
miðast þó gjarnan við sérhæfða bráðaþjónustu
og útkallstíma sjúkrabíla í þéttbýli (7), en sam-
bærilegar athuganir hafa ekki verið gerðar á
bráðaþjónustu í heilsugæslunni.
Nefndir á vegum læknasamtaka hafa lagt
kapp á að semja gæðastaðla varðandi vakt-
þjónustu (5,8), sem taka mið af rannsóknum á
þessu sviði. Enda þótt formlegar tillögur um
gæði vaktþjónustu hafi ekki verið gerðar hér á
landi, hafa læknar leitast við að skapa aðstöðu
sem svarar þörfum tímans. í fyrri rannsóknum
á vaktþjónustu í heilsugæslunni hér á landi hef-
ur verið varpað ljósi á samskiptaform, hvenær
sjúklingar leita eftir þjónustu og hvers konar
heilsufarsvandamál er um að ræða (9,10). Nán-
ari vitneskju skortir hins vegar um gæði þjón-
ustunnar og vinnuskilyrði þeirra sem sinna
henni.
Tilgangur þessarar rannsóknar var að at-
huga skyldur, álag og bindingu heilsugæslu-
lækna vegna vakta og sérhæfða þjálfun þeirra í
ýmsum bráðatilvikum. Ennfremur að meta að-
gengi þjónustu í bráðatilvikum.
Efniviður og aðferðir
Staðhættir og skipulag: Heilsugæslustöðvum
á landinu öllu er skipt í H1 stöðvar, þar sem að
jafnaði starfar aðeins einn læknir í senn og H2
stöðvar þar sem starfa tveir eða fleiri læknar
samtímis. Auk þess eru nokkur sel eða H
stöðvar þar sem læknir eða annað heilbrigðis-
starfsfólk kemur reglulega og sinnir móttöku
(11). Byggð á öllu landinu er skipt niður í þjón-
ustusvæði sem tilheyrir einhverri heilsugæslu-
stöð. Með þessum hætti er reynt að tryggja
öllum landsmönnum heilbrigðisþjónustu allan
sólarhringinn allt árið um kring.
Við úrvinnslu gagna var svarendum skipt
niður eftir stærð vaktsvæða. Skipulag vakta-
mála í heilsugæslunni í Reykjavík hefur nokkra
sérstöðu miðað við aðra staði á landinu. Borg-
inni er skipt í ákveðin þjónustusvæði, en sam-
eiginleg vakt er þó fyrir allt svæðið til húsa í
Heilsuverndarstöðinni. Vaktlæknar á þessu
svæði sinna einnig Kópavogi og Seltjarnarnesi
og nær vaktsvæðið því til rúmlega 120 þúsund
íbúa. Móttaka sjúklinga er á stöðinni á tímabil-
inu 17.00-22.00. Auk þess hafa vaktlæknar bif-
reið og bílstjóra til ráðstöfunar til þess að fara í
vitjanir. Útköllum með sjúkrabíl (vegna slysa
og endurlífgana) er sinnt af læknum Sjúkrahúss
Reykjavíkur, Fossvogi. Vakthafandi heilsu-
gæslulæknar á þessu svæði sinna því að jafnaði
ekki slíkri bráðaþjónustu.
Einungis þrjú önnur vaktsvæði á landinu
hafa fleiri en 10 þúsund íbúa. Á Akureyri og
nágrenni eru um 18 þúsund íbúar, Suðurnesin
sameinast um eina vakt með um 15 þúsund
íbúa og í Hafnarfirði, Garðabæ og Bessastaða-
hreppi eru um það bil 26 þúsund íbúar. Á
tveimur síðarnefndu svæðunum er heilsu-
gæslustöð opin að loknum virkum vinnudegi
og um helgar.
Markhópur þessarar rannsóknar var allir
starfandi heilsugæslulæknar þann 1. mars 1996
sem höfðu auk þess verið í starfi síðustu sex
mánuði eða lengur. Samtals uppfylltu 143
læknar þessi skilyrði. Að undangengnum for-
könnunum voru sendir út spurningalistar til
ofangreinds hóps. Þeim fylgdi bréf um tilgang
rannsóknarinnar. Nafnleynd var við svörun.
Tveimur vikum síðar var send ítrekun og fjór-