Læknablaðið - 15.05.1997, Blaðsíða 37

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
315
sjúkdóminn. Sjúklingurinn veit meira um þarfir
sínar“, skrifar Jay Katz (17). Báðir aðilar verða
að leggja sitt af mörkum því þeir bæta hvor upp
annars vanþekkingu. Af eðlilegum ástæðum
reynir þó meira á samræðulist fagmannsins
sem felst ekki síst í því að geta hlustað og sett
sig í spor viðmælandans. Einungis þannig getur
samræðan orðið að sameiginlegri umhugsun
um vandann með hagmuni sjúklingsins að leið-
arljósi (18). Þarmeð stuðlarhannlíka að síðara
meginmarkmiði samráðs í heilbrigðisþjónustu
sem ræðst af þeirri staðreynd að sjúklingurinn
þjáist oft af ótta og áhyggjum og þarfnast því
ekki bara upplýsinga heldur skilnings og hlut-
tekningar. I mörgum tilvikum getur slíkt sam-
ráð líka haft meðferðargildi fyrir fagmanneskj-
una því það dregur úr hættunni á því að hún
brynji sig fyrir vandamálum, lokist inni með
tilfinningar sínar og „kulni".
Af þessu má ráða að krafan um samráð í
heilbrigðisþjónustu einskorðast ekki við ein-
stakar aðgerðir og þátttöku í rannsóknum.
Samráð er ferli sem tekur tíma og myndar
gagnkvæmt traust milli sjúklings og fagmanns.
Þegar slíkt traust hefur verið byggt upp á
heiðarlegan og einlægan hátt er fyrst kominn
ábyggilegur grundvöllur fyrir erfiðar ákvarð-
anir um takmörkun á meðferð við lok lífs, svo
dæmi sé tekið. Mér er þó fyllilega ljóst að
samráð í þeim skilningi sem ég hef hér reifað
gerir kröfur bæði um persónulega eiginleika og
um fyrirkomulag á sjúkrastofnunum sem erfitt
geti reynst að verða við. Hinir persónulegu
eiginleikar sem eru nauðsynlegir til samráðs og
samræðna ná ekki að dafna sem skyldi bæði
vegna þeirra viðhorfa sem eru ríkjandi í
menntun lækna þar sem samskiptaþátturinn er
vanræktur og vegna þess vinnulags sem þeir
temja sér í starfi. Vinnulagið verður ekki að-
skilið frá skipulagi sjúkrastofnana sem að
margra mati gerir samráðsleiðina ófæra, meðal
annars vegna tímaskorts fagfóksins. Sé þetta
rétt verða leiðbeiningar á borð við þær sem hér
eru kynntar ekki annað en veikburða vörn fyrir
hagsmuni sjúklinga. En það væri rangt að
horfa framhjá því að þessar tillögur fela jafn-
framt í sér vísi að stórmerkum framförum í
samskiptum sjúklinga og heilbrigðisstétta, því
að allar staðfesta þær þann nýja hugsunarhátt
að hagsmunir sjúklings verða ekki tryggðir
nema sjálfræði hans sé virt.
TILVÍSANIR
1. A málþinginu voru kynntar tillögur Siðaráðs landlæknis
um eftirtalin efni: leiðbeiningar um takmörkun á með-
ferð við lok lífs, skriflegt samþykki sjúklinga fyrir skurð-
aðgerðum og upplýst samþykki fyrir þátttakendur í vís-
indarannsóknum. Siðaráðið taldi að sameiginlega inn-
takið í þessum tillögum væri hugmyndin um aukið
samráð heilbrigðisfagfólks og skjólstæðinga þeirra og
helgaðist yfirskrift málþingsins af því. Tillögurnar hafa
nú verið gefnar út sem formleg tilmæli landlæknis-
embættisins.
2. Arnason V. Siðfræði lífs og dauða. Erfiðar ákvarðanir í
heilbrigðisþjónustu. Reykjavfk: Rannsóknastofnun í
siðfræði. 1993, einkum kafli 1.1.
3. Læknaeiðurinn er til dæmis birtur í (2) bls. 66.
4. Frankena W. Ethics. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-
Hall, 1973: 47.
5. Heimild mín fyrir þessum kafla úr ritum Hippókratesar
er bók eftir Ruth Macklin, Mortal Choices. Boston:
Houghton Mufflin Co, 1987: 9.
6. Katz J. The Silent World of Doctor and Patient. New
York: The Free Press, 1984.
7. Mill JS. Frelsið. Jón Hnefill Aðalsteinsson og Þorsteinn
Gylfason þýddu. Reykjavík: Hið íslenzka bókmennta-
félag, 1970: 50.
8. Sissela Bok. Lying. Moral Choice in Public and Private
Life. New York: Vintage Books, 1979: 247.
9. Hringborðsumræður Læknablaðsins V. Appleton yfir-
lýsingin: Leiðbeiningar um það hvenær láta megi hjá líða
að veita læknisfræðilega meðferð. Læknablaðið 1989;
75: 313-27.
10. Ég vil slá þann varnagla við þessa útleggingu mína á
orðum Sigurðar að hann lét þau falla í umræðum og eru
ekki endilega til marks um yfirvegaða afstöðu hans.
11. í sumum tilvikum koma að sjálfsögðu fleiri en einn kost-
ur til álita sem hægt er að færa ámóta góð rök fyrir, og í
slíkum tilvikum á sjúklingurinn einfaldlega að ráða.
12. Sbr. Guðmund Heiðar Fnmannsson, „Sjálfræði". Erindi
siðfræðinnar, ritstj. Róbert Haraldsson. Reykjavík:
Rannsóknarstofnun í siðfræði, 1993: 154.
13. Þetta er í samræmi við frelsisreglu Mills: „Um eigin
málefni sín á hver einstakur að vera æðsti dómari. Aðrir
menn geta, beðnir sem óbeðnir, ráðlagt honum til að
hvessa dómgreind hans og hvatt hann til að styrkja vilja
hans. En hans er að dæma.“ í (7) bls. 142.
14. Sjá ítarlega umræðu í 3. kafla í (2).
15. Þessa spurningu ræði ég í kafla 3.5 í (2).
16. Sjá nánar um þetta atriði grein mína ,,‘Deyðu á réttum
tíma’. Siðfræðiogsjálfræöi íljósi dauðans". Skírnirl990:
288-316.
17. Sjá bls. 102 í (6).
18. Sjá nánar grein mína „Towards Authentic Conversa-
tions: Authenticity in the Patient-Professional Relation-
ship“. Theoretical Medicine 1994; 15: 221-A2.