Læknablaðið - 15.05.1997, Blaðsíða 19

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
299
sem veitt var alvarlega veiku fólki. Viðhorf og
menntun sjúkraflutningsmanna var mismun-
andi eftir vaktsvæðum. Flestir (71%) töldu
æskilegt að sjúkraflutningsmenn gætu gert sér-
hæfða endurlífgun.
Skipulag og gæðastaðall; Tafla IV sýnir
nokkur atriði varðandi fyrirkomulag og gæði
vegna vaktþjónustu á mismunandi svæðum. Á
næststærstu vaktsvæðunum var aðeins í 14%
tilvika föst regla að kenna nýjum læknum eða
starfsmönnum á hjartarafstuðstæki.
Þjálfun í endurlífgun: Flestir (78%) voru
sammála þeirri fullyrðingu að regluleg nám-
skeið í bráðalækningum (að minnsta kosti einu
sinni á ári) ættu að vera hluti af faglegum kröf-
um íviðhaldsmenntun starfandi heimilislækna.
Enginn munur var á milli vaktsvæða í þessu
samhengi. Nær allir (95%) töldu sig hafa við-
unandi tök á að sinna fyrstu hjálp, en aðeins
56% á sérhæfðri endurlífgun (tafla V). Eins og
sjá má á töflu V, voru endurlífganir sjaldgæfar
og lítil reynsla skapast í því að setja niður
barkarennu eða gefa hjartarafstuð.
Umræða
Vaktþjónustu heilsugæslunnar hefur verið
sýndur aukinn og verðskuldaður áhugi, eins og
fram kemur í fjölda nýrra greina (4,12,13) og
rannsókna í virtum erlendum vísindaritum
undanfarið (14-16).
Vaktsvæðin: Það eru einkum þrjú atriði,
sem vert er að gefa sérstakan gaum: a) Vaktin
verður að vera skipulögð þannig að íbúar
svæðisins búi við viðunandi öryggi og að sem
minnst misræmi sé á milli landshluta eða vakt-
svæða. b) Vaktin verður að vera fjárhagslega
vel skipulögð fyrir samfélagið og c) hún verður
að vera aðlaðandi og viðráðanleg fyrir læknana
sem sinna henni.
Til að mæta þessum þörfum hafa verið gerð-
ar róttækar breytingar á vaktþjónustunni er-
lendis síðasta áratuginn. Sem dæmi má nefna
að í Noregi, Svíþjóð, Finnlandi og Danmörku
hafa vaktsvæði verið stækkuð, símaþjónusta
sameinuð og vaktstöðvar með sjúklingamót-
töku opnaðar (17,18). í staðli Norska læknafé-
lagsins (8) er gerð fagleg krafa um móttöku á
vaktstofu eða heilsugæslustöð á öllum vakt-
dögum vaktsvæða með meira en 8000 íbúa.
Borið saman við fyrirkomulagið erlendis eru
flest vaktsvæði hér á landi óvenju fámenn og
því óhagstæðar einingar fyrir opnar móttökur,
enda hafa ekki verið gerðar verulegar breyt-
ingar á vaktsvæðum hér á landi síðustu 30 ár.
Einn af hornsteinum heimilislækninga er að
veita samfellda þjónustu allan sólarhringinn
allt árið. í víðari skilningi byggist samfelld
læknisþjónusta meðal annars á sama þjónustu-
stað, sameiginlegri sjúkraskrá og sama starfs-
fólki (19). Veigamesti þátturinn í þessari sam-
fellu er þó að sami læknirinn sjái um viðkom-
andi aðila. Þegar á sjötta áratugnum var ljóst
að vaktaálag var orðið það mikið að ekki var
hægt að gera ráð fyrir að einn og sami læknir-
inn sæi um svo umfangsmikla læknisþjónustu.
Rannsóknir síðari tíma hafa sýnt að ef vakt-
þjónustan er vel skipulögð, hefur sameining
vaktsvæða og samstarf lækna um að dreifa
vaktaálaginu á margar herðar ekki skert gæði
þjónustunnar, enda er slíkt talið forsenda fyrir
því að læknarnir gefist ekki upp á miðjum
starfsaldri (4,20). Hins vegar hefur komið í ljós
í nýlegri breskri rannsókn að fólk er ánægðara
með vaktþjónustuna ef henni er sinnt af hópi
heimilislækna borið saman við hóp utanað-
komandi lækna (16).
Aðgengileiki: Norðmenn gera kröfur um að
sjúklingar geti náð í lækni innan fimm mínútna
í bráðatilvikum (8), sem er sambærilegt og
kemur fram í okkar rannsókn. Útkallstími
vegna bráðatilvika í Reykjavík og á stærri vakt-
svæðum hér á landi er sambærilegur eða betri
en víða erlendis (21) eða faglegar kröfur gera
ráð fyrir (8). Hins vegar er ljóst að víða í dreif-
býlinu er þessi tími mun lengri, sem skýrist nær
eingöngu af fjarlægðum og erfiðum samgöng-
um. íslendingar verða því væntanlega áfram að
sætta sig við þær áhættur, þar sem náttúrulegar
aðstæður gera nær ókleift að bæta hér um.
Alag og skyldur lækna: Síðasta breyting á
vaktafyrirkomulagi danskra heimilislækna var
gerð árið 1992 (4). Þar kemur fram að heimilis-
læknar þar í landi þurfa ekki að vera á nætur-
vakt oftar en einu sinni á 35 daga fresti og ekki
oftar en 15 sinnum á kvöldvöktum (á tímabil-
inu 16.00-22.00) á sama tímabili. í rannsókn
héraðslæknisins í Vestfoldfylki í Noregi (17)
kemur fram að læknar þar taka að meðaltali
rúmar tvær vaktir á mánuði (svið:0 til 6). Ljóst
er að álag á vaktlækna hér á landi, einkum úti á
landi, er margfalt meira hvað varðar fjölda
vakta, en meðal starfssystkina á hinum Norð-
urlöndunum (18).
Víða erlendis er gert að skilyrði að vakt-
læknir sé sérfræðingur í heimilislækningum eða
í slíku sérnámi og þá undir handleiðslu sér-