Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1992, Síða 65

LÆKNABLAÐIÐ/FYLGIRIT 22
61
gj SUMARVINNA OG HEILSUFAR UNGLINGA
Jóhann Áe. SimirOsson. Guómunda Siguróardóttir,
Viljálmur Rafnsson, Helgi Þórsson. Heilsu-
gæslustööin Sólvangi/Heimilislæknisfræöi H.í.
Inngangur: Kvartanir frá hreyfi- og stoökerfi eru
algengar meöal íslendinga. Óvíst er hvort þær eru
tengdar atvinnu eða lífsgæðum almennt og lítiö er
vitaö um óþægindi af þessum toga meðal unglinga.
íslenskir unglingar vinna aö jafnaöi á sumrin eftir aö
skóla lýkur. Tilgangur þessarar rannsóknar v;ir því
aö athuga líkamlegt og andlegt heisufar unglinga
fyrir og eftir sumarvinnu. Rannsókn þessi var
jafnframt týrit þáttur langtíma ferilrannsóknar á
þróun óþæginda frá stoökerfi.
Efniviöur og aöferöir: Um 70% unglinga á aldrinum
14-16 ára eru í sumarvinnu á vegum Hafnar-
fjaröarbæjar ár hvert. Valið var hendingsúrtak úr
þessum hópi, samtals 66 unglingar f. 1977 ^25%
allra 14 ára) og 65 f. 1976 (26% allra 15 ára). 1 júní
og ágúst 1991 svaraði hópurinn þekktum stööluöum
spurningum um lífsgæöi og einkenni frá stoðkerfi.
Niöurstööur: Þátttaka var 94% af upphafsúrtaki og
89% viö endurmatið í ágúst. Tíöni nokkurra ein-
kenna síöustu 2 mánuöi í júní borið saman viö I
ágúst hjá stelpum voru: Höfuö: 42% og 43%; Mjó-
bak: 25% og 37%; Hné: 45% og 22% (p<0,01 RR
2,8; CI 1,35-5,90); Ökklar: 28% og 12% (p<0,05
RR 2,8 CI 1,15-6,82). Hjá strákum voru samsvarandi
einkenni 21% og 21%; 18% og 22%; 32% og 34%;
24% og 20%.
Ferilathugun sýndi aö 19% fengu bakverki og 6%
verki í hné á tímanum (án einkenna áöur). Þeir sem
losnuðu viö slíka verki (höföu eink. áöur) voru 8%
og 17%. Unglingarnir voru almennt ánægöir meö
heilsufar sitt, félagslegar aöstæöur og fjölskylduhagi.
Stelpur höföu lakari sjálfsímynd en strákar
,(p<0,001)
Samantekt og ályktanir: Einkenni frá stoökerfi eru
algeng og koma fram á táningsárum. Unglingarnir
eru almennt ánægöir meö starfsorku sína og heilsu-
far, nema hvaö varöar sjáifsímynd hjá stúlkum.
Litlar breytingar uröu á heilsufari og lífsgæöum yfir
sumariö, nema þá helst til batnaöar.
88 HÖFUÐÞÁTTAGREINING: EINFÖLD AÐFERÐ
VIÐ AÐ DRAGA MARGAR MÆLISTÆRÐIR
SAMAN
Helgi Þórsson. Sigríður Elefsen, Jóhann Ágúst Sig-
urðsson.
Reiknistofnun Háskólans
Höfuðþáttagreining er einföld aðferð til þess að draga
margar mælistærðir saman í færri breytur. Hún er ein-
földust svonefndra fjölbreytuaðferða í tölfræði. Höf-
uðþáttagreiningu ætti að nota þegar verið er að kanna
mæligögn, rétt eins og talningar, meðaltöl og staðal-
frávik. Öfugt við kí-kvðaratpróf, dreifigreiningu og
aðhvarf lýkur höfuðþáttagreiningu ekki með p-gildi,
heldur er hún fyrst og fremst lýsandi.
Aðferðina má nota á mælistærðir, en einnig á rað-
breytur, t.d. í viðhorfakönnunum þar sem svarendur
taka misjafnlega sterka afstöðu til ákveðinna fullyrð-
inga.
Búnar eru til nýjar, huglægar mælistærðir, sem geta
endurspeglað vel mun á einstaklingum. Stundum má
túlka nýju mælistærðimar á þann veg að þær lýsi
ákveðnum eiginleikum sem ekki er unnt að mæla beint
nema með því að mæla nokkur atriði sem síðan eru
skoðuð í samhengi hvert við annað.
Punktarit af gildum tveggja höfuðþátta hjá einstakling-
unum sem mældir voru getur gefið gott myndrænt yfir-
lit yfir það hvaða einstaklingar séu líkir og gefur jafn-
vel færi á að aðgreina mismunandi hópa. Innbyrðis
samband upphaflegu mælistærðanna má líka setja
fram myndrænt, og fæst þannig einfölduð mynd af
fylgnistuðlatöflu.
Höfuðþætti má einnig nota til þess að fækka breytum
áður en öðrum aðferðum er beitt, t.d. til þess að fækka
skýribreytum í aðhvarfsgreiningu.
Sýnd verða tvö dæmi. í hinu fyrra er höfuðþáttagrein-
ing notuð til þess að draga saman mælingar á mótefn-
um við fjórum infúensustofnum á þremur tímapunkt-
um. Síðara dæmið er lýsing á viðhorfum sem könnuð
voru í rannsókn á sumarvinnu og heilsufari unglinga.