Kjarninn - 27.03.2014, Side 54

hvernig býr banki til peninga?
Þegar viðskiptabanki veitir lán hækkar hann upphæðina á
hlaupareikningi lántakandans sem nemur upphæð lánsins.
Upphæðin á hlaupareikni lántakandans er loforð bankans
um að afhenda lántakandanum peningaseðla þegar honum
hentar. En lántakandinn vill ekki peningaseðla enda mun
þægilegra að nota innstæðuna sjálfa sem gjaldmiðil.
Viðskiptabankar geta einnig búið til peninga með því að
kaupa eignir og greiða fyrir þær með innstæðum sem þeir
búa til. Flest sem hægt er að eignfæra í efnahagsreikningi
geta bankar keypt með peningum sem þeir búa til úr engu.
Meira en 90% af öllum peningum í
hagkerfinu hafa verið búin til af viðskipta-
bönkum sem lán til viðskiptavina. Seðla-
bankinn hefur búið til mjög lítinn hluta af
þeim gjaldmiðli sem við notum daglega og
köllum íslensku krónuna.
Þótt ótrúlegt sé hafa seðlabankar haft
lítinn áhuga á að hemja peningamyndun
banka. Þess í stað hafa flestir seðlabankar
einblínt á verðbólgumarkmið og notað
stýrivexti til að reyna að ná þeim. Hér
leiddi sú tíska til þess að íslenskir bankar gátu fimmfaldað
peningamagn í umferð á örfáum árum. Seðlabankinn taldi
ekki ástæðu til að grípa í taumana. Svo gríðarleg aukning á
peningamagni, langt umfram hagvöxt og þarfir hagkerifis-
ins, endaði mjög illa.
af hverju er þetta leyft?
Það er undarlegt að viðskiptabankar megi búa til peninga
úr engu þegar öllum öðrum er það stranglega bannað. Ef
einhver maður úti í bæ býr til seðla í tölvuprentaranum
sínum og notar þá úti í búð er það kallað peningafölsun –
mjög alvarlegur glæpur. Alvaran felst í því að þegar falsaðir
peningar komast í umferð rýrnar verðgildi allra peninga sem
fyrir eru. Glæpur peningafalsarans felst þannig í því að ræna
kaupmætti af öllum sem eiga peninga. Þegar bankar búa til
02/04 álit
„Meira en 90% af
öllum peningum
í hagkerfinu hafa
verið búin til af
viðskiptabönk-
um sem lán til
viðskiptavina.“