Sagnir

Ataaseq assigiiaat ilaat

Sagnir - 01.04.1986, Qupperneq 54

Sagnir - 01.04.1986, Qupperneq 54
Jarðhús í Hvítárholti. Grunnflötur eins jarðhúsanna sem fannst i Huítárholti í Hruna- mannahreppi. Stór ofn úr hellum er staðsettur í hœgra horni að neðan en rœsið er út úr uinstra horni. Sumir telja að jarðhúsin hafi verið baðstofur - baðhús. W_yú ályktun hefur verið dregin af fornritunum að baðstofuböð hafi verið algeng hér á landi á 13. öld. Baðstof- an hafi verið hús „þar sem gufubað var framleitt með þeim hætti, að köldu vatni var stökkt á glóandi steina í hin- um svonefnda grjótofni."1 Um upphaf þessarar baðstofu er ekki til örugg vitneskja, en sumir eru þeirrar skoðunar að hún hafi þekkst frá því á 10. öld. íslenska baðstofan er sögð hafa verið byggð sérstæð í fyrstu, en síðar tengst bæjarhúsum. Þróunin í notkun hennar er sögð sú að fólk hafi smám saman farið að sinna þar ýms- um störfum, hún hafi orðið setu- og vinnustofa, en síðar svefnhús að auki. Eflaust vita það flestir að aðal- íveruhúsið á flestum íslenskum bæj- um á seinni öldum hét baðstofa, þó að þar væru engin böð stunduð. Þessi nafngift hefur valdið mönnum nokkr- um heilabrotum. Dr. Valtýr Guðmundsson áleit að eftir að hætt var að kynda eld á miðju stofugólfinu hafi baðstofan verið eina bæjarhúsið þar sem ofn var. Síðar hafi steinofni verið komið fyrir í fornu stofunni og hafi nafnið „baðstofa“ þá færst yfir á hana, því menn fóru að leggja þann skilning í nafnið að það táknaði hvert það hús þar sem „bað- hiti“ var. Valtýr taldi jafnframt að þessu nafni hafi íverustofan haldið eftir að menn neyddust til að hætta kyndingu hennar vegna eldsneytis- skorts.2 Guðmundur Hannesson tengir baðstofunafngiftina við lagið á hús- inu, lágu veggina og ríflega súð sitt hvoru megin mænis. Þegar menn fóru síðar að gera baðstofur á lofti, jafnvel yfir framhýsum, héldu þær baðstofunafninu, enda var her- bergislagið mjög hið sama . . . Og baðstofulagið á rót sína að rekja til fornu gufubaðstofanna.3 Nanna Ólafsdóttir er aftur á móti þeirrar skoðunar að baðstofur hafi ætíð verið „íveruhús eins og við þekkjum svo vel.“4 Hún segir að nú- tímamat á hreinlæti forfeðranna gangi ekki og rangt sé að tengja bað- stofunafnið baði í merkingunni „alls- herjar líkamshreinsun". Það beri að tengja það trúarlífi manna og helgiat- höfnum. Menn hafi viljað vera hreinir fyrir guði sínum. Hún segir að böð eins og jólaböð, Jónsmessuböð, fyrsta bað barnsins o. s. frv. séu leifar slíkra baða. Að hennar mati dregur aðalíveruhúsið nafn sitt af þvílíkum böðum. En gufubað eða annað bað í nútíma skilningi hafi aldrei farið fram í baðstofum hérlendis.5 Með þessari grein er ætlunin að gefa lesandanum ofurlitla sýn yfir þróunina í gerð og notkun íslensku baðstofunnar. Hér verður ekkert farið út í vangaveltur um hreinlæti forfeðr- anna, að því undanskildu að reynt verður að draga fram f dagsljósið hvort gufuböð hafi farið fram í bað- stofum til forna. En víkjum fyrst að spurningunni um hvort svonefnd jarð- hús séu elsta gerð baðstofa hér á landi. Voru jarðhúsin baðstofur? Sumrin 1963-67 voru rannsakaðar húsarústir í Hvítárholti í Hruna- mannahreppi. Byggingarleifarnar, sem þar voru grafnar úr jörðu, eru taldar vera frá söguöld, jafnvel frá landnámsöld. Skálarnir sem þar fundust falla vel að hugmyndum manna um 10. aldar byggingar. Með- al þeirra húsa sem þar fundust voru fimm jarðhús, öll mjög svipuð að gerð. Fjögur þeirra voru aðskilin frá öðrum bæjarhúsum.6 Skal nú einu jarðhúsanna lýst: Gólfið var um 90 sm neðan þess yfirborðs sem verið hafði er húsið var í notkun. Gólfflötur- inn var um 2,6x3,8 m og óreglulega ferhyrndur. í raun voru engir eiginleg- 52 SAGniR
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108

x

Sagnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.