Sagnir - 01.06.1992, Blaðsíða 23

efnið, aðferðirnar og annað slíkt.
Mér finnst að tilraunir til að gera
þetta upp hafi hingað til verið alger-
lega misheppnaðar. Menn hafa til
dæmis slegið því fram að hugmynda-
saga fjalli um menntamenn og hugar-
farssaga um allan almenning, og þá
hefur þeirri kenningu verið lýst með
vígorðum eins og: „Hugarfar, það er
það sem Júlíus Cesar og allra heimsk-
asti hermaðurinn í hans liði áttu sam-
eiginlegt. “ Petta finnst mér dálítið
hæpið, svo ekki sé meira sagt, en hér
er á ferðinni nokkuð sem athuga
þyrfti miklu betur.“
- Hverjar telurðu merkustu nýjungarnar
sem Annálungar höfðufram aðfœra?
„Eitt er það sem tengist Annálahreyf-
ingunni frá upphafi: Annálamenn
margir stefndu að því að skrifa sagn-
fræðina þannig að hún yrði ekki að-
greinanleg frá félagsvísindum eins og
mannfræði, hún yrði mannfræði á
fyrri tímum, og margir af þessum
höfundum eru víðlesnir í mannfræði
og vita mjög mikið á því sviði.
Það verða mjög mikil straumhvörf
með Annálahreyfingunni og þau fel-
ast í dálítið nýju viðhorfi til tímans.
Sú sagnfræði, sem hófst í byrjun 19.
aldar og hefur staðið langt fram á
þessa öld og stendur sjálfsagt ennþá,
er sett inn í ramma línubundins tíma
og svokallaðrar framfarakenningar:
sagan er sem sé sett upp sem lína og
miðast alltaf við það sem á undan fór
og það sem kemur á eftir og verður
þá gjarnan teleológísk, þannig að litið
er á sögu fyrri tíma sem eins konar
undirbúning undir það sem er núna.
Nýjungar Annálamanna voru ekki
síst fólgnar í því að taka eitthvert
ákveðið tímabil út úr samhengi tím-
ans og lýsa því eins og það væri ein-
hver nútími, sleppa því sem gerðist á
undan og eftir og lýsa því í sjálfu sér;
gera einhvers konar mannfræðilega
lýsingu. Það má benda á margar
hliðar á þessu. I bókinni um trúar-
brögð Rabelais cftir Lucien Febvre er
hann til dæmis að lýsa hugarheimi 16.
aldar eins og hann var í sjálfu sér og
gengur út frá því hvað var hægt að
hugsa á þessum tínia og hvað ekki.
Hann færir rök fyrir því að trúleysi
og guðleysi hafi verið nokkuð sem
ekki var mögulegt. Svo getum við
tekið annað dæmi: hvernig þetta við-
horf er hjá Duby; í Sunnudeginum í
Bouvines, sem er eitt af hans ágætustu
verkum og hefur líka náð mjög til al-
mennings er hann að lýsa ákveðnu
þjóðfélagskerfi eins og það endur-
speglaðist í hernaðarvenjum, og hann
fer með efnið alveg eins og mann-
fræðingur væri að rannsaka þjóðfélag
í Afríku. Það sem gerir þetta ekki síst
merkilegt er að hann skoðar við-
fangsefnið út frá einum atburði, or-
ustunni í Bouvines, 27. júlí árið 1214,
og rekur þá þræði í allar áttir. Á þann
hátt kemur hann með nýja vídd í
Annálahreyfinguna, sem sé atburða-
söguna, en slíka sagnfræði höfðu
Annálamenn forðast og jafnvel hafn-
að henni.“
íslensk miðaldasaga
- Hvað sérð þú fyrir þér með rannsóknir
á hugaifarssögu í sambandi við íslenskar
miðaldir?
„Ég held að þarna sé mikið verkefni
fyrir höndum því þetta er að veru-
legu leyti óplægður akur. íslenskar
fornbókmenntir eru erfitt viðfangs-
efni - ég veit ekki hver sagði að mað-
ur vissi alls ekki hvernig á að taka á
þeim nákvæmlega en mér fmnst það
rétt. Alltaf þegar maður heldur að
maður sé búinn að finna eitthvert
handfang gefur það ekki nema tak-
markaðan árangur og alltaf finnast
nýjar hliðar.
Þetta er merkilegt og flókið efni.
Það útheimtir ekki einungis að menn
þekki vel íslenskar miðaldabók-
menntir heldur þyrftu menn að
þekkja mjög vel samhengið erlendis,
og ekki eru margir sem að hafa hvort
tveggja á valdi sínu. Ýmsir hafa bent
á að til þess að lesa íslenskar fornbók-
menntir verði maður að hafa þá
þekkingu sem höfundarnir sjálfir
höfðu og þeir voru hámenntaðir á
sínu sviði. Sú hugmynd að þessir
menn sem skrifuðu gullaldarbók-
menntirnar hafi byggt allt á óskap-
lega miklu brjóstviti er gersamlega
röng. Því er haldið fram að þarna
hafi menn skrifað gullaldarmál bara
af náttúrunni, lært þetta nánast af
sauðkindunum upp á fjöllum.
En þessir miðaldamenn voru
þrautþjálfaðir í mælskulist og öðru
slíku og höfðu lesið sæg af erlendum
bókmenntum og þá náttúrulega á lat-
ínu og það má finna allskonar minni
sem þeir hafa svo lagað allavega eftir
sínu höfði.
Það eitt að miðaldahöfundar okkar
voru kaþólskir þrátt fyrir allt, þó að
það komi ekki alltaf mikið í ljós í rit-
um þeirra, getur staðið íslenskum
fræðimönnum fyrir þrifum af eðlileg-
um ástæðum. íslenskur fræðimaður
þarf að leggja á sig hluti sem venju-
legur kaþólskur maður kann
áreynslulaust. Veikleiki íslenskra
fræðimanna er kannski sá að þeir
þekkja ekki nógu vel alþjóðlega
menningu Vesturlanda á miðöldum.
Ég vil ekki taka nein stór orð upp í
mig því ég er ekki sérlega fróður á
þessu sviði en ég vil nefna dæmi sem
prófessor Boyer í París sagði mér
einu sinni. Hann hafði tekið eftir
forníslensku kvæði sem var reyndar
einföld þýðing á miðaldasálmi, en
enginn fslendingur hafði tekið eftir
því. Sjálfur hafði hann heyrt þennan
sálm þráfaldlega í messu. Ég held að
það megi finna dæmi um það að í ís-
lenskum bókmenntum séu þýðingar,
það eru alls konar tilvísanir sem eru
meira eða minna faldar og menn hafa
SAGNIR 21