Sagnir - 01.06.1992, Blaðsíða 12

hugsanlega legið að baki þessarar
bónar? Þóttu henni drengirnir of
ungir? Nei, það er varla mjög trú-
verðugt til dæmis samanborið við
Laxdælu. Ég held að skýringin hljóti
að liggja dýpra, í róturn sanrfélags-
ins. Hvað með þessa hér: I blóð-
hefndarsamfélögum er ákveðin stétt-
skipting sem nær út yfir gröf og
dauða. Hún kenrur fram við val á
maka og vinum og merkilegt nokk,
einnig þegar menn velja sér fórnar-
lömb í vígamálum. Til þess að við-
halda jafnvægi í samfélaginu var
mikilvægt að hvergi hallaði á vogar-
skálar réttlætisins. Sár átti að koma í
staðinn fyrir sár, höfðingi fyrir höfð-
ingja og þræll fyrir þræl. Ef menn
seildust út fyrir sína stétt, til dærnis ef
höfðingi drap þræl, átti hann á hættu
að tapa virðingu vegna þess að hann
setti sjálfan sig á skör með þrælnum. 23
Hugsanlega hefur Droplaug talið
heiðri sonanna ógnað ef þeir legðu
sig niður við það að drepa illa liðinn
húskarl og því hefur hún reynt að
halda aftur af þeinr. En hvað sem
þankagangi Droplaugar leið kom víg
húskarlsins ekki í veg fyrir að þeir
Helgi og Grímur kæmust til metorða
síðar á lífsleiðinni.
Við skulunr sanrt hafa þennan nrátt
stéttskiptingar í huga er við bregðum
okkur í Hrútafjörðinn. Hetjan okkar
þar heitir Guðrún og var hún „skýr“
kona og „skörulynd“. Bóndi hennar,
Sighvatur, átti í nriklum fjárkröggum
svo að hann neyddist til að selja hlut
úr landi sínu nranni senr Þorgrínrur
hét og talinn var bæði slægur og
óheill. Fljótlega upphófust venju-
bundnar þrætur um beitiland sem
enduðu með því Sighvatur var stung-
inn í gegn nreð spjóti.
Þegar þetta gerðist var Hrafn Sig-
hvatsson, einkasonur þeirra hjóna,
fjögra vetra ganrall og sanrkvænrt því
sem við höfum áður séð lá hefndar-
uppeldi beint við. Guðrún virðir
þessa ágætu kenningu okkar hins
vegar að vettugi og ákveður að láta
nrálið óhreift enda hafði hún tæpast
bolmagn til að standa í málaferlum,
skuldug ekkja senr hvergi átti vísan
stuðning. Hún skrökvar því vísvit-
andi að Hrafni að pabbi hans hafi dá-
ið úr bráðasótt.
Hrafn og Kálfur Þorgrímsson,
sonur föðurbanans, verða nú mestu
nrátar og leika jafnan sanran. Eitt
sinn er þeir voru fimmtán ára slettist
upp á vinskap þeirra, eins og oft vill
gerast þegar strákar leika, og
Kálfur hreytir i Hrafn: „Illa kairrrtu
... að stilla afli þínu og munt þú hafa
fara föður þíns ... Leyndur ert þú
hvað honunr varð að bana. Hann var
drepinn og gerði það faðir minn, en
ég nrun drepa þig.“ Vesalings Hrafni
varð að vonum illa við og er heinr
kom krafði hann móður sína skýr-
inga. Hún svarar þá: „það gekk nrér
til að mér þótti þú ungur en ríkir
menn til nróts.“23
Málið virðist þar með útrætt og
enn léku þeir Kálfur og Hrafn. Þrem-
ur árunr seinna sló aftur í brýnu milli
þeirra og enn segir Kálfur storkandi:
„Betra þykir Hrafni að herða knúa að
knetti en hefna föður síns.“ Þetta
fyllti nrælinn. Hrafn snarast að Kálfi
og öskrar „Nú skal brátt“ og heggur
hann síðan banahögg. Þegar heim
kom beið hans ekki fagnandi móðir,
eins og þær senr við hittunr hér að
framan, heldur óttaslegin kona sem
segir: „Mun eg nú ... láta soninn sem
fyrr bóndann. Far nú brott því að eg
má þér enga hjálp veita .“24
Guðrúnu þótti Hrafn „ungur og
ríkir nrenn til nróts.“ Ef við förum
yfir þau dæmi senr hér hafa verið rak-
in sjáunr við að allar nræðurnar,
nema Guðrún, eiga það sameiginlegt
að vera úr efri stéttunr þjóðfélagsins.
Konur af lægri stigum sem ekki áttu
sterkan bakhjarl að leita til urðu að
kyngja stoltinu og þiggja bætur fyrir
sína ástvini.
Hefndarhvötin er ekki eðlislæg til-
finning heldur lærð. Uppeldi á öllum
tínrum hlýtur að nriða að því að
börnin standist þær kröfur senr til
þeirra eru gerðar. Krafa blóðhefndar-
samfélagsins var „auga fyrir auga,
tönn fyrir tönn“ og þeim skilaboðum
komu mæður áleiðis til barna sinna
og stuðluðu þannig að áframhaldandi
viðgangi samfélagsins.
Tilvísanir:
1 Blóðhefnd er þýðing á enska orðinu feud. Mannfræðingar fundu
upp á því að kalla blóðhefndarsamfélög feuding societies. Petta er
dæntigert fræðiheiti að því leyti að sambærileg orð finnast ekki í
þeim samfélögum sem verið er að fjalla um.
2 Ragtir merkir hér ekki einungis huglaus eins og við notunr það í
dag heldur var það notað til að væna menn um kvenlega eig-
inleika og jafnvel samkynhneigð, en slíkt þótti mikill löstur.
3 Black Michaud, Jacob: Faiding societies. Oxford 1980, 13-14.
4 Egils saga. íslendingasögur og þœttir. Rv.1987, 415.
5 Helga Kress: „„Mjög mun þér samstaft þykja.“ Um sagnahefð
og kvenlega reynslu í Laxdælasögu." Konur skrifa til heiðurs Öniiii
Sigurðardótlur. Rv. 108-109.
6 Helga Kress: „Mjög ntun þér samstaft þykja.“ 98-99.
7 Laxdæla saga. íslendingasögur og þættir. Rv. 1987, 1618.
8 Laxdæla saga, 1619.
9 Laxdæla saga, 1627.
10 Sjá grein Carol J Clover: „Hildigunnr’s lament." Structure and
Meaning in old Norse Literature. 1986 og William Ian Miller:
„Choosing the Avenger: Some Aspects of the Bloodfeud in
Medieval Iceland and England." Law and History Review. 1983.
11 Laxdæla saga, 1627.
12 Víga-Glúms saga. íslcndingasögur og þættir. Rv. 1987, 1916.
13 Króka-Refs saga. íslendingasögur og þœttir. Rv. 1987, 1513.
14 Víga-Glúms saga, 1917.
15 Króka-Refs saga, 1515.
16 Króka-Refs saga, 1517.
17 Eyrbyggja saga. íslendingasögur og þœttir. Rv. 1987, 551.
18 Ég varði mig frýju (storkun) kvenna þar sem hermaðurinn (ég)
þorði að vega. Eyrbyggja saga, 552.
19 Gísls þáttur Illugasonar (Eftir Huldu og Hrokkinskinnu).
fslendingasögur og þœttir. Rv. 1987, 2121.
20 Brennu-Njáls saga. íslendingasögur og þættir. Rv. 1987, 176-177.
21 Droplaugarsona saga. íslendingasögur og þœttir. Rv. 1987, 349.
22 Um stéttskiptingu er fjallað í bók William Ian Miller:
Bloodtaking and Peacemaking Fcud, Law and Society in Saga
Iceland. Chicago 1990, 26-34.
23 Hrafns þáttúr Guðrúnarsonar. íslendingasögur og þættir. Rv.
1987, 2157.
24 Hrafns þáttur Guðrúnarsonar, 2158.
10 SAGNIR