Sagnir - 01.06.1992, Blaðsíða 22

nýja hitt. Allt átti að vera nýtt; nýja
matargerðarlistin var til dæmis eitt,
og ný saga var í raun bara angi af
nýju matargerðarlistinni, frekar en
nýju heimspekinni. Þetta var leiðin-
legt fyrirbæri - sérstaklega nýja
heimspekin sem allir eru búnir að
gleyma núna. Nýja heimspekin kom
upp einhverntíma um 1974, hún var
eiginlega kraftbirting höfnunarinnar
á marxismanum og af því að þessir
heimspekingar létu dólgslega, voru í
fínum fötum og spókuðu sig á Riví-
erunni tóku menn eftir þessu erlendis
og það var skrifað um þetta, meira að
segja í íslenskum blöðum. Það hlægi-
lega var að menn sem voru ekki
þekktir fyrir að vera hraðlæsir á
frönsku fóru allt í einu að hafa ógur-
legar meiningar um nýju heimspek-
ina. En svo sprakk þessi tískubóla,
og þótt sumir þessara heimspekinga
séu enn þá lesnir, fmnast mér þeir lé-
legir. Þetta uppgjör við marxismann
var ekki samboðið því sem menn
vildu gera upp sakirnar við.“
- En í sagnfrœðiiwi náði Aimálaskólinn
athygli almémtings.
„Já, Annálahreyfingin náði allt í einu
til almennings og gerðist það um
svipað leyti, í kringum þetta fárán-
lega auglýsingavígorð: „Nýja sagan".
Ég held að Lucien Febvre og Marc
Bloch hafi aldrei vakið neina sérstaka
athygli meðal almennings, þó að
Marc Bloch að minnsta kosti væri
heimsfrægur maður á sínu sviði.
Þegar Fernand Braudel skrifaði
doktorsritgerð sína um Miðjarðar-
hafslöndin á tímum Filippusar II var
hún gefin út í litlu upplagi og það
leið ár og dagur áður en verkið seldist
nokkurn skapaðan hlut, enginn tók
eftir því. En svo gerist það snögglega
á þessum tíma að verk Annálamanna
taka að ná til almennings og kraft-
birting þess er þegar Montaillou eftir
Le Roy Ladurie verður metsölubók,
ekki aðeins í Frakklandi heldur um
víða veröld. Eftir það fóru menn að
líta á Annálahreyfinguna sem eitt af
því inerkilegasta sem fram hefði
komið í sagnfræði síðustu áratugi.
Farið var að þýða bækur Annála-
manna í stórurn stíl og gefa út í að-
gengilegum útgáfum. Jafnvel Mið-
jarðarhafið eftir Braudel fór að seljast í
stórum upplögum.
Eftir það verða þessir sagnfræðing-
ar fjölmiðlafígúrur óskaplegar, fara
að umgangast stórsnillingana. Le
Goff er með fasta útvarpsþætti og
hann var meira að segja fenginn til að
vera ráðunautur þegar var verið að
kvikmynda Nafn rósarinnar. Og
Duby er einn af stjórnarmönnum
menningarsjónvarpsstöðvar. “
- Telurðu að þessi mikla athygli hafi á
einhvern hátt haft neikvœð áhrif?
„Það er aldrei hættulaust fyrir fræði-
menn sem aðra að verða allt í einu
stórstjörnur. Þá sækir á þá sú freist-
ing, að þeir fari að sigla eftir tísku-
vindum. Það fer kannski ekki hátt,
en þó hefur heyrst í hvíslingum að
sum síðari verk þessara höfunda séu
dálítil útþynning, skrifuð fyrir stóran
markað til að reyna að ná sama
sökksess sem MontaiUou fékk. Ein af-
leiðingin er kannski sú að sumar
bækur sem gefnar eru út eru svolitlir
fyrirburar, börn sem fæðast fyrir
tímann. Menn fara með handritin hrá
í prentsmiðjuna út af því að þeir vita
að lesendurnir bíða. En þegar Monta-
illou var skrifuð, var hún gerð sem
fræðirit og ég efast um að höfundur-
inn hafi gert ráð fyrir því að hún gæti
nokkurn tíma orðið metsölubók.
Hann skrifaði doktorsritgerð nokkr-
um árum áður, Bœndurnir í Langu-
edoc, sem var mjög góð en vakti samt
litla ahygli þrátt fyrir mjög jákvæða
dónra. Síðar stækkaði lesendahópur-
inn vitanlega."
Hugarfarssagan
- Pessi verk á horð við MontaiUou hafa
verið kennd við hugarfarssögu. Gœtirðu
skýrt þetta hugtak í stuttu máli?
„Á þessari stundu vil ég alveg forðast
að setja fram einhverjar skilgreining-
ar - á þessu máli eru margvíslegar
hliðar. Ég vil samt benda á eitt. Ef
maður ætlaði sér að fara að skilgreina
hugarfarssögu, þyrfti hann líka að at-
huga vandlega afstöðu hugmynda-
sögu og hugarfarssögu, og hvernig
þetta rekst á. Þannig er að hugarfars-
saga og hugmyndasaga eru tvær ólík-
ar hefðir sem hafa þróast á sjálfstæð-
an hátt og á mismunandi stöðum.
Hugarfarssaga á rætur sínar að rekja
til Frakklands, hún hófst með fyrstu
kynslóð Annálamanna. Þráðurinn
var síðan tekinn upp af þriðju kyn-
slóðinni með miklum glæsibrag og
þeir sem stunda hugarfarssögu í dag
eru að verulegu leyti undir frönskum
áhrifum.
Annars staðar þróaðist hugmynda-
saga sem var talsvert öðruvísi og eru
þau fræði orðin rótgróin; fjöldamörg
meistaraverk sagnfræðinnar, yfirleitt
ensk eða amerísk, hafa verið skrifuð
um hugmyndasögu. Má í því sam-
bandi nefna menn eins og Arthur
Lovejoy og fleiri slíka. Það er eins og
einhver gjá hafi verið milli þessara
hefða, hvorug hafi vitað mikið um
hina, og eitt er víst að sumir Annála-
manna hafa verið andvígir hug-
myndasögu, að svo miklu leyti sem
þeir þekktu hana.
Þetta er vitanlega óheppilegt en áð-
ur en lengra er haldið er nauðsynlegt
að byrja á því að athuga hver er af-
staðan milli þessara greina, hvort fyr-
ir þeim eru ólíkar forsendur eða
hvort þær rekast einhvern veginn á
og reyna að gera þetta upp og brúa
bilið. Áður en maður áttar sig á þessu
er ekki hægt að fara að skilgreina
hugarfarssögu almennilega, viðfangs-
20 SAGNIR