Sagnir - 01.06.1992, Blaðsíða 55

greinilega ekki langt yfir skammt
þegar það stofnaði heimili heldur hélt
sig við það sem það þekkti.13
Fjarlægðin gerir fjöllin blá
Vesturferðirnar hófust hér á landi
upp úr 1870 og náðu hámarki árið
1887. Þetta var um svipað leiti og
Ingimar komst yfir sína fyrstu jörð
og Akranes varð að þorpi. Með vest-
urferðunum opnaðist Islendingum
nýr möguleiki til lífsviðurværis, fólk
frá öllum stöðum landsins nýtti sér
hann. Þó var mjög misjafnt eftir sýsl-
um hve margir fluttu og virðist um-
fang sjósóknarinnar skipta þar miklu.
Meðal annars gerir tilvist Akraness
það að verkum að hlutfallslega fluttu
helmingi fleiri úr Mýrasýslu vestur
um haf heldur en úr Borgarfjarð-
arsýslu.
Sjávarsveitamenn byggðu upp
þéttbýli á Akranesi að stærstum
hluta. Athuganir á Ameríkuferðum
Borgfirðinga sýna að uppsveitamenn
voru rúmur helmingur þeirra sem
fluttu vestur um haf.14 Það voru því
ólíkir hópar sem völdu þessar ólíku
leiðir til lífsviðurværis.
Vonin um jörð var hreyfiafl ís-
lensks þjóðfélags langt fram á 19. öld.
Þegar sú von brást, eftir miðja öld-
ina, varð þurrabúðin Ijós í myrkri
fyrir marga. Þar fundu menn sér nýja
framtíð. Nokkrir fluttu þó vestur um
haf til að láta vonina um jörð rætast
að ógleymdum þeim sem biðu áfram
í sveitinni og neituðu að gefast upp.
En sama hver framtíð manna var þá
voru það áhrif frá æskuárunum sem
réðu mestu um misjafnar brautir
þeirra til bjargræðis. Enginn gat flúið
uppruna sinn og uppeldi.
Tilvísanir:
1 Jarðarmat 1849-1850 Mýrasýsla skráir: Hvassafell bændaeign
(þetta er torfa með 3 bæjum í Uppkoti 8 hundraða, Miðkoti 12
hundraða og Utkoti 4 hundraða.)
2 { manntölunum er Hlíð talin upp á milli bæjanna Sveinatungu
og Forna-Hvamms. Þar er hvergi minnst á jörð sem heitir
Hlíðarendi en í Jarðatal á íslandi... J. Johnsen gaf út, Kh. 1847,
segir frá Hlíðarenda, eyðihjáleigu sem höfð var til beitar frá
Sveinatungu en hvergi minnst á Hlíð. Ég sé ekki betur en hér sé
um sama kotið að ræða en Hlíð fer endanlega í eyði eftir tíma
Ingimars eða á bilinu 1885-1890.
3 Galtarhöfði er í Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns
skráður milli Sanddalstungu og Hvamms. Um hann er sagt að
hann hafi byggst úr langvarandi gamalli auðn fyrir 50 árum
(um 1700) en í fornu hafi þar verið byggð. Fór aftur í eyði 1880-
90.
4 Æviferilsskýrsla Ingimars er byggð á óprentuðum heimildum í
Þjóðskjalasafni íslandi:
Manntal 1850. Gullbringu-Hnappadalssýsla. - Manntal 1855.
Kjósar-Snæfellsnesssýsla. - Manntal 1860. Mýra-Dalasýsla. -
Manntal 1870. Kjósar-Dalasýsla. - Manntal 1880. Borgarfjarð-
ar-Dalasýsla. - Manntal 1890. Borgarfjarðar og Mýrasýsla. -
Manntal 1901. Kjósar-Mýrasýsla. - Manntal 1910. Kjósar,
Borgar og Mýras.
Prestþjónustubækur: IX Mýraprófastsdæmi. Hvammur í
Norðurárdal (og Norðtunga) 1816-1868 og 1868-1936.
Sóknarmanntöl: IX Mýraprófastsdæmi Hvammur í Norður-
árdal (og Norðtunga) 1843-1854, 1856-1868, 1869-1891 og 1892-
1922.
Auk þess eru prentaðar heimildir: - Borgfirskar Æviskrár I-
VII, Akranes 1969. - Jarðatal á íslandi, með brauðalýsingum,
fólkstölu í hreppum og prestaköllum, ágripi úr búnaðartölum
1835-1845, og skýslum um sölu þjóðjarða á landinu. Gefið út af
J. Johnsen. Kh. 1847. - Júníus H. Kristinsson: Vesturfaraskrá
1870-1914. A Record of Emigrants from Iceland to America
1870-1914. Rvk. 1983. - Ný Jarðabók fyrir ísland, samin eftir
tilskipun 27. Maimánaðar 1848 og allramildilegast staðfest með
tilskipun 1. aprílmánaðar 1861. kh. [1861].
5 Þetta eru ástæður Reykjavíkurnefndarinnar fyrir því að herða
beri reglur um leyfi til húsmennsku. Tíðindi frá Alþingi íslend-
inga 1861 1. hefti, 103.
6 Kristleifur Þorsteinsson: „Vinnuþörf og vinnukapp" Ur byggð-
mn Borgarfjarðar 1. Rv. 1972.
7 Manntal 1850 Gullbringu-Hnappadalsýsla.
8 Samkvæmt orðabók Menningasjóðs: vinnumennska; það að vera
í ársvist í sveit húsmennska; hafa húsnæði á e-m stað (bæ), en
vera annars sjálfum sér ráðandi.
9 Æviferilsskýrslur Norðdælinganna eru byggðar á óprentuðum
heimildum í Þjóðskjalasafni íslands:
Manntal 1850. Gullbringu-Hnappadalssýsla. Manntal 1855.
Kjósar-Snæfellsnessýsla. Manntal 1860. Gullbringu-Borgar-
fjarðarsýsla og Mýra-Dalasýsla. Manntal 1870. Kjósar-Dala-
sýsla. Mannlal 1880. Borgarfjarðar-Dalasýsla. Manntal 1890.
Borgarfjarðar-Mýrasýsla og Hnappadals-Dalasýsla. Manntal
1901. Kjósar-Mýrasýsla og Hnappadals-Snæfellsnessýsla. Mann-
tal 1910. Kjósar Borgar og Mýrasýsla og Hnappa-Barðarstrand-
arsýsla.
Prestþjónustubækur: VIII. Borgarfjarðarprófastsdæmis: 2.
Garðar á Akranesi 1864-1902; 4. Hestaþing (Hvanneyri og Bær)
1841-1884 og 1885-1924. - IX. Mýraprófastsdæmis; 2. Hvamm-
ur í Norðurárdal (og Norðtunga) 1816-1868 og 1868-1936; 3.
Stafholt ( og Hjarðarholt) 1840-1863 og 1863-1900. 4. Borg á
Mýrum (og Álftanes) 1848-1886 og 1887-1924. 7. Hítarnessókn
(Kolbeinsstaðir, Hjörsey, Akrar). - XI. Dalaprófastsdæmi: 1.
Miðdalaþing (Sauðafell, Snóksdalur) 1853-1896.
Sóknarmanntöh VIII. Borgarfjarðarprófastsdæmi. 2. Garðar á
Akranesi 1890 og 1891-1899. 4. Hestaþing (Hvanneyri og Bær)
1846-1866 og 1866-1883. - IX. Mýraprófastsdæmi. 2. Hvamm-
ur í Norðurárdal (og Norðtunga) 1843-1854, 1856-1868, 1869-
1891 og 1892-1922. 3. Stafholt (og Hjarðarholt) 1841-1854, 1855-
1866, 1867-1875, 1884-1894 og 1897-1917. 4. Borg á Mýrum (og
Álftanes) 1847-1862, 1863-1885 og 1886-1907. 7. Hítarnesþing
(Kolbeinsstaðir, Hjörsey, Akrar) 1875-1891 [sóknarmanntal
Kolbeinsstaða er undir Miklaholti frá því]. - X. Snæfellsnesp-
rófastsdæmi. 1. Miklaholt (og Rauðimelur) 1890-1908 og 1909-
1920. - XI. Dalaprófastdæmi. 1. Miðdalaþing (Sauðafell,
Snóksdalur) 1870-1878, 1879-1884 og 1885-1897 [Undir Kvenna-
brekku (Suðurdalaþing) úr því] 2. Kvennabrekka (og Stóra-
Vatnshorn) (Suðurdalaþing) 1897-1920.
Auk þessa eru prentaðar heimildir: Borgfiskar Æviskrár I-VII,
Akranes 1969. -Júníus H. Kristinsson: Vesturfaraskrá 1870-1914.
V. 1983.
10 Hallgrímur Jónsson: Lífið í skaganum síðast liðin 100 ár.“ Borg-
ftrsk Blanda, sagnir og fróðleikur tir Mýra- og Borgarfjarðarsýslu 1.
Safnað hefur Bragi Þórðarson. Akranes 1977, 9-34.
11 Kristleifur Þorsteinsson: „Vinnuþörf og vinnukapp" Úr byggð-
um Borgarfjarðar 1. Rv. 1972, 209-223.
12 Sjávarsókn er sókn sem liggur að sjó. Þegar er talað um Borg-
arfjörð er átt við bæði Mýra- og Borgarfjarðarsýslu.
13 Upplýsingar um fæðingarsókn og aldur Akurnesinganna eru
teknar upp úr Manntali 1870. Kjósar-Dalasýsla.
14 Júníus H. Kristinsson: Vesturfaraskrá 1870-1914.
15 B: Saurbæjar-, Mela-, Leirár-, og Hvanneyrarsókn.
C: Fitjar-, Reykholts-, Stór Ás-, Lundarsókn.
D: Álfanes-, Borgar-, Krossholtssókn.
E: Álftártungu-, Stafholts-,Gilsbakka-, Hvamms-, og Hjarðar-
holtssókn.
SAGNIR 53