Sagnir - 01.06.1992, Blaðsíða 72

í anda þessarar þjóðemishyggju
fóru Alþingi og reyndar fleiri að veita
listamönnum og listamannsefnum
fjárstyrki. Sýna þurfti að við gætum
staðið á eigin fótum á menningar-
sviðinu. Alþingi íslendinga veitti ein-
stökum listamönnum styrki úr ríkis-
sjóði fram til 1928, þegar Mennta-
málaráð og Menningarsjóður komu
til sögu. Skúli Skúlason fékk fyrstur
styrk frá Alþingi 1894 til að nema
listir, en Einar Jónsson og Pórarinn
B. Þorláksson bættust við 1896. Ailir
þáðu þeir styrki frá Alþingi til 1900.
Tvö fyrstu ár 20. aldar fékk Einar
Jónsson fúlgur upp á 2000 og 1000
krónur. ’ Til samanburðar má nefna
að hæstu árslaun embættismanna
svöruðu til um 3000 króna og voru
þó hlutfallslega hærri þá en síðar.10
Eftir 1914 fjölgaði þeim listamönn-
um sem fengu styrki úr ríkissjóði
smám saman enda sífellt fleiri sem
kusu að helga listagyðjunni krafta
sína. Árið 1920 voru listamenn og
listamannsefni sem ríkissjóður styrkti
orðnir tíu. Þá hljóðaði styrkur Einars
Jónssonar sem þá var orðinn að föst-
unr styrk upp á 1500 krónur." Jafn-
framt var farið að reisa honum safn-
og íbúðarhús. Þingið veitti 10.000
krónur í það verkefni árið 1915. Síðan
var efnt til fjársöfnunar og fljótlega
söfnuðust 20.000 krónur. Einar segir
svo í minningum sínum:
Þá sá ég það bezt, hvað margar
hliðhollar sálir ég hafði, - marga,
sem vildu mér vel. ... Flestir gáfu
500 kr. Hlutafélagið „Alliance“ gaf
1000 kr., en sagt hefur mér verið,
að forstjóri Thor Jensen hafði sett
strik út úr þessum eina, — og sem
þannig urðu að 7000,00 kr.12
Ári fyrir fjárveitinguna og söfnunina
hafði Alþingi samþykkt að kosta
flutning á verkum Einars til íslands.
Þá „var landið í rauninni búið að taka
verk Einars að sér, til eignar og um-
sjár, því ávallt er talað um „gjöf‘
Einars“.13 Bygging hússins var því
nauðsynleg til að koma verkunum í
skjól. Samt sem áður bar þetta vitni
um höfðingskap íslensku þjóðarinnar
við fyrstu listamenn sína. Árið 1917
þurfti 40.000 króna aukafjárveitingu
frá Alþingi til að halda áfram bygg-
ingu hússins.14
Alþingi hélt áfram að styrkja ís-
lenska listamenn og listamannsefni.
Þessir styrkir hafa verið þeim mikil-
vægir, þó að þeir hafi kannski sjaldan
nægt þeim fyrir ferðakostnaði og
uppihaldi í erlendri stórborg. En
fleiri studdu við bakið á myndlistinni
við upphaf aldarinnar. Ungmennafé-
lag Reykjavíkur var einn helsti bakhj-
arl Jóhannesar Sveinssonar Kjarvals.
Félagsmenn gengu í ábyrgð fyrir
Kjarval svo að hann gæti tekið 800
króna lán hjá Tryggva Gunnarssyni í
Landsbankanum. Félagið efndi líka til
happdrættis til styrktar honum og
tekjurnar af því, 800 krónur, auk
lánsins, runnu í farareyri Kjarvals.13
Hannes Hafstein veitti honum einnig
1000 króna styrk úr landssjóði sem
aldrei var leitað heimildar fyrir. Árið
1918 átti síðan sami hópurinn í
ungmennafélaginu eftir að taka víxil
til að kaupa það sem óselt var af
verkum Kjarvals á sýningu hans í
KFUM-húsinu það ár.16
Um áhuga ungmennafélaganna á
listamanninum Kjarval segir í ævi-
sögu hans:
Þannig eignaðist unga fólkið mörg
óskabörn og óskaverkefni. Eitt
þeirra var Jóhannes Sveinsson, sjó-
maðurinn sem var að mála. Hann
féll alveg að hugmyndinni um
manninn sem hafði viljann til að
sinna list sinni, en þurfti að komast
burt til menntunar, vegna þess að
hann varð að ná langt. Þessu unga
fólki var það hluti af sjálfstæðisbar-
áttunni.17
Skotsilfrið barst úr ólíklegustu áttum
í vasa Kjarvals. Til dæmis sendi
stjórn Skipstjórnarfélagsins Öldunnar
209 krónur til hans árið 1912 svo hann
gæti haldið áfram námi.18 Þjóðin
virðist hafa verið nokkuð samtaka í
því að styrkja listamannsefni sín.
Þannig má greina hvernig upphaf
íslenskrar myndlistar tengist þjóðern-
ishyggju og sjálfstæðisbaráttu Islend-
inga á fyrri hluta aldarinnar. Örlög
listamannanna „virtust samofin ör-
lögum þjóðarinnar". En á sama tíma
var að fjölga í þeim hópi landsmanna
sem efni hafði á að kaupa listaverk og
jafnframt áhuga á því. Einar Bene-
diktsson fékk til dæmis Sturlubræð-
ur, þá Sturlu og Friðrik Jónssyni, til
að kaupa nær allar myndirnar á sýn-
ingu Kjarvals í Reykjavík árið 1914.211
Áhugi margra íslendinga á myndlist
Úr Laugardal cftir Þðrarinn B. Þorláksson frá árinu 1923. Þórarinn tjáði œttjarðarást sína
í landslagsmáherkum og opnaði íslendingum, ásamt Ásgrími Jðnssyni, nýja sýn á fcgtirð
íslenskrar náttúru.
70 SAGNIR