Sagnir - 01.06.1992, Qupperneq 81

óttalega fordjörfuð niður um sig,
bæði inn og útvortis af þeim kyn-
sjúkdóm að ég hef fyrr hvorki séð
né lesið slíkt og ei get það með
penna fært hér, hvað þekkjanlegt
var af hennar kynfærum vegna leg-
sigs svo og annars (cochepia og
prolepum vagina).
Ari skrifar að vonlaust sé um lækn-
ingu og þykir illt að gefa henni lyf
sem hefðu orðið öðrum að gagni.
Hann skoðar líka börnin á Síðu þau
Stefán Sveinsson, 1Ö ára, og Þórunni
Guðmundsdóttir, 19 ára. Það virðist
lítið eða ekkert að þeim en hann ætlar
þó að skoða þau betur síðar. Á svip-
uðum tíma er Sveinn bóndi ferð-
búinn að Ytra-Hóli til að komast
undir lækningu, en kernst ekki vegna
ofviðris. Þann 27. febrúar hefst svo
meðhöndlun á Sveini og Málmfríði
og er Sveinn útskrifaður heilbrigður
31. mars en kona hans er í meðhöndl-
un til 3. maí. Þann 13. mars er Þór-
unn tekin til meðhöndlunar og út-
skrifuð 28. sama mánaðar.
Hinn 21. febrúar mætir til skoðunar
Magnús Guðmundsson, sem séra Jón
Pétursson haíði bent á ásamt öðrum.
Hann reynist heilbrigður en hafði þó
kalið á liminn. Einnig er skoðuð Ingi-
leif Guðmundsdóttir, 24 ára, á Kirkju-
bæ. Hún hefur stóra hnúta báðum
megin á endaþarmi og er á mörkunum
að kynsjúkdómavörtur séu að koma
fram við fæðingarstaðinn. Að sögn
Ingileifar gerðist það rétt fyrir jólaföstu
að Sveinn Kárason hitti hana í fjárhús-
inu á Síðu. Hún er í meðferð frá 10.
mars til 3. maí og skrifar Ari að hún
hafi þá stórum fordjarfast. Þann 24.
febrúar er fólkið að Ytra-Hóli skoðað
samkvæmt tilmælum og er það allt
heilbrigt.
Ari skifar svo 28. mars að hann
hafi ekki séð sér annað fært en að
ferðast inn Langa- og Svartadal og
skoða þar „þær ranglega óorðuðu
manneskjur, er fríar fundust af þess-
um sjúkdóm“.18
Fyrirsláttur og fleiri
vandamál
í framhaldi af bréfi sínu til Gríms 2.
janúar beinir Ari þeirri spurningu til
hans hvað sé til ráða. Enginn staður
sé til þar sem hægt sé að hafa alla
sjúklingana, og hann sjálfur hafi tekið
tvo sjúklinga til sín, þau Sigurlaugu
Jónasdóttur og Þorberg Þorbergs-
son. Þegar þessir atburðir eiga sér
stað er ekkert sjúkrahús á landinu og
er það ekki fyrr en undir lok aldar-
innar að fyrsta sjúkrahúsið er stofn-
sett í Reykjavík.'11 Hjá Ara kemur líka
fram að Blöndal hafi lagt til að safna
sjúklingunum í verslunarstaðinn á
Skagaströnd, en þar sé engin aðstaða
til að hafa þá en hægt sé að koma
þeim fyrir á bæjunum í kring og vitja
þeirra frá verslunarstaðnum. Hann
segist ekki treysta sér til þessa en
leggur dl að annar læknir verði feng-
inn til þess. Hann sjálfur geti þó bætt
við sig einum til tveimur sjúklingum.
Ari leggur síðan til að börnin Jónas
ísleifsson og Anne Jensine Didrikke
Stiesen verði send heim og notað
verði á þau lyf í þrjár til sex vikur.
Fyrir því lætur hann fylgja lyfseðil til
amtsins.20 Eins og áður hefur komið
fram þá tók Ari alla sem sýktir voru
af kynsjúkdómnum í Húnavatnssýslu
til meðhöndlunar, þrátt fyrir að hann
segðist ekki treysta sér ekki til þess.
Hoffmann skrifar Grími 12. janúar
vegna sjúklinganna fimm sem hann
segir að hafi verið læknaðir af kyn-
sjúkdómnum en eftir skýrslu Ara telji
hann að þær hafi aðeins „hvideflod".
Hann segist sjálfur hafa verið veikur
af einkennilegum sjúkdóm en eftir að
hann kom úr Húnavatnsýslu sé hann
mun betri og sé tilbúinn að fara aftur
þangað ef amtið óski þess og stunda
sjúklingana.21 Er greinilegt að ekki
hefur hugur fylgt máli í þessu boði
eins og kemur fram síðar. Þann 14.
janúar skrifar Grímur Hoffmann og
biður hann að fara til Húnavatns-
sýslu.22
I franrhaldi af þessum skrifum um
hver skuli stunda sjúklingana í Húna-
vatnssýslu skrifar Grímur Ara 20.
janúar og segir frá bréfi Hoffmanns,
dagsettu hinn 18. sama mánaðar. Þar
segist hann ekki komast strax í
Húnavatnssýslu og hafi ekkert á móti
því að Ari stundi sjúklingana. Með
bréfinu sendi Grírnur bréf Hoff-
manns frá 12. janúar um nokkra af
sjúklingunum og hafi hann í því bréfi
talað um að þeir þjáðust af öðrum
sjúkdómi, en séu aðeins að nýta sér
það að fá læknisaðstoð að kostnaðar-
lausu. Einnig felur Grímur Ara að sjá
um að meðhöndla sjúklingana og ef
honum þyki nauðsynlegt að safna
sjúklingunum á einn stað þá geti það
ekki orðið á kostnað amtsins heldur
verði sjúklingarnir að greiða það
sjálfir, en meðhöndlunin sé á kostnað
stjórnvalda.23
Áfram halda bréfaskriftir Gríms og
er nú komið að því að skrifa kansellí-
inu í Kaupmannahöfn. Það gerir
Grímur 31. janúar 1825 og rekur gang
nrálsins og minnist á kostnað vegna
meðhöndlunar og ferða. Jafnframt
bendir hann á ýmsar tilskipanir frá
kansellíinu er varði sambærileg mál
og fer fram á að fá kostnað greidd-
an.24
Urn miðsumar 1825 fer að líða að
lokum þessa máls og 14. júlí sendir
Grímur bréf til sdftamtmanns. Með-
lagt því bréfi fylgir landsuppgjör Jóns
Thorsteinssens landfógeta vegna
kostnaðar landlæknis við kynsjúk-
dóma í Húnavatns- og Eyjafjarða-
sýslu; hann hafi ferðast og skoðað þá
sjúku 31. janúar 1825. Einnig kemur
fram hjá Grími að sjúklingarnir í
Húnavatnssýslu eru orðnir heilbrigð-
ir.25 Samkvæmt skjölum virðist mál-
inu hér með vera lokið í Húnavatns-
sýslu.
Hvað er fransós?
Af lestri þessara bréfa og skýrslna
læknanna sést að kynsjúkdómurinn
sem upp kom í Húnavatnssýslu var
bæði forstig af sárasótt (syphilis) og
oddvörtur og eru þetta tvö afbrigði
af kynsjúkdómum. Hér áður fyrr var
þessi kynsjúkdómur kallaður fransós,
nafnagiftin tengist hugmyndum
manna um frelsi í ástum meðal
Frakka. Oftast hafa kynsjúkdómar
trúlega borist hingað til lands með
sjómönnum, líklegast er þó að kyn-
sjúkdóminn í Húnavatnssýslu árið
1824 megi rekja til herra Stiesen. Þó
eru þetta aðeins getgátur.
í bók Claude Quétel History of
Syphilis kemur fram að í kringum
1800 vissu menn mjög lítið um eðli
sárasóttar og töldu jafnvel að sárasótt
SAGNIR 79